Greenity 64

Greenity 64

10 april 2020

Verzamelen 26 Het werkmateriaal van Eric Breed

12 Overdevest drijft

populaire huisverkoop

38 Lelieareaal móet nu echt omlaag

44 Handel in China langzaam op gang



Rijksstraatweg 56a 2171 AM Sassenheim

tel: 0252-222580 [email protected] www.helmus.nl

Spoelen voor kwekerij en exportschoon van alle bollen, knollen en (vaste) planten.

Warmwaterbehandelen (koken) met of zonder ECA water van o.a. Allium, Amaryllis, Crocus, Iris, Narcis, Tulp, Aconitum, Astilbe, Hosta, Pioen en vele andere produkten. Behandelingen voeren wij uit volgens richtlijnen van de BKD inclusief behandelingscertificaat en wij hebben veel ervaring met behandelingen ‘op maat’.

greenity-helmus 190305.indd 1

07-03-19 14:33

bbv-cremer 160917.indd 1

16-09-16 14:38

Contact Tel: +31 (0)223-522036 Fax: +31 (0)223-522481 E-mail: [email protected]

Bezoekadres Industrieterrein ‘Kooypunt’ Takelaarsweg 2-8 1786 PR Den Helder

Advies Voor iedere situatie op maat. Kennis van beluchting en product. Ontwerp van installaties.

Klimaattechniek Bulb Climate Controller (BBC) voor ideale klimaatbeheersing in zowel droog- als bewaarsituaties.

Systemen en units Drogen en/of bewaren. Hoogwaardige uitvoering. Innovatief en energiebesparend.

Ventilatoren Klima ventilatoren. Gelijkstroomventilatoren.

Kisten Dichte of lattenkisten. Multiplex of betonplex. Iedere afmeting mogelijk.

I NHO U D

12 Huisbroei Overdevest De huisverkoop van Cees Overdevest jr. en Ingrid Smakman op het bedrijf in Wassenaar is een succes.

48 Keukenhof dicht Keukenhof is dicht, maar Greenity mocht kijken om al het moois vast te leggen.

32 Landjepik In de Bollenstreek is veel bollengrond in gebruik voor volkstuinen en paardenbakken. En dat mag niet.

In dit nummer 10  Het mes moet in het tulpenareaal 12  Cees Overdevest: ‘Als mijn ogen open zijn, dan is de winkel open’ 16  Geestelijke nood tijdens coronacrisis 26  Eric Breed: kijken, testen, ruiken, proeven 29  Compensatie transitievergoeding 32  ‘Als we niets doen, wint de stad het van het land’ 38  Leliekwekers, ga uit van het slechtste 40  WDO Delta: ‘Hoe maken we een volgende stap’ 44 Corona ijlt nog na in China 48  Keukenhof ontluikt

Vaste rubrieken 4  In de media 6  In gesprek Arjen Smit 9  Column Hans Kleijwegt 18  Boekrecensie

19  Tech&Mech 20  De naam is 21  Ooit 23  5 minuten Sjim Kapiteijn 24  KAVB 30  Vakvenster 34  CNB

42  Anthos 47  Stigas 50  Hobaho 51  Vaste planten Lupinus 53  Teeltverbetering 54  Teeltadvies 58 Het onderzoek van Sjoerd van Vilsteren

Op de cover 26 ‘Romantique’ is een van de 3.000 narcissencultivars die Eric Breed in zijn verzameling heeft. Die bevat nog eens net zoveel tulpenrassen en een groot aantal bijzondere bolgewassen. Maar het is meer dan een verzameling. De bollen zijn het werkmateriaal van Breed. Hij test ze op allerlei eigenschappen. Altijd op zoek naar die ene bijzondere variëteit.

10 april 2020

3

10 april 2020

VA N D E R E D A C T I E

Extra bloemenmoment in september

Bloemenbureau Holland werkt samen met sectorpartijen aan een ex- tra campagne voor bloemen en planten, die gelanceerd wordt op het moment dat de maatregel om afstand van elkaar te houden is opgehe- ven. Voor dit extra geefmoment wordt gemikt op begin september.

“Het plan is nog in een pril stadium”, vertelt Simone Dussine, werkzaam als landenmanager Nederland bij Bloemenbureau Holland. Het idee begon bij een petitie om de komende Moederdag te verplaatsen naar later dit jaar. “Maar dat willen we niet. Kwekers hebben daar al orders voor staan en alle zaken die ze in deze tijd kunnen doen zijn juist hard nodig voor hen.” Het gaat dus zeker niet om een ‘inhaal-Moederdag’ maar om een extra geefmoment”, benadrukt ze. Aan het plan werken veel partijen in de sierteeltketen samen, tot aan ban- ken toe; want de sierteeltketen kan een omzetboost wel gebruiken. De bedoeling is om eerst in grote lijnen een campagneplan te maken en dit voor te leggen aan alle partijen. Zij

moeten er immers ook geld voor vrij willen maken. “We zijn al met veel partijen in contact geweest en velen hebben ook aangegeven bereid te zijn om erin te investeren.” Pas als dit plan er is en gedragen wordt, worden ver- volgacties gemaakt die relevant zijn voor vakhandel en overige verkoop- kanalen. De datum hangt af van wat er wordt besloten over de corona- maatregelen. In september zijn er nog voldoende tuinplanten, kamer- planten en veel jaarrond snijbloemen. Een naam en/of slogan voor deze dag wordt nog ontwikkeld. Die moet in- ternationaal goed in de oren klinken, want het liefst wordt de campagne ook uitgerold naar Duitsland, Frank- rijk en het Verenigd Koninkrijk.

Top en uitzicht

Arie Dwarswaard — Redacteur [email protected]

Wie een berg beklimt, kijkt telkens op tegen de paden die hij nog moet lopen om de top te bereiken. Dat beklimmen vraagt om uithou- dingsvermogen en geduld. We willen al zo graag genieten van het uitzicht, maar zitten nog midden in de uitzichtloze situatie. Misschien is in deze 44 woorden wel het beste uit te leggen in welke tijd we nu leven. We zouden zo graag al op de top staan, maar we weten dat dit nu nog niet het geval is. En hoe lang die weg nog duurt, we weten het niet. Dit betekent dat je als ondernemer niet weet of de bloemen die je niet hebt kunnen verko- pen, worden vergoed door de overheid. Ofwel wordt dit de doodsteek van mijn bedrijf, of is er zicht op een toekomst? Gaan mijn orders naar al die exportlanden waar ze ook grote zorgen en angsten hebben nog wel door? Kan ik rekenen op financiële steun, of was dit het dan? Wat zal ik nog planten dit voorjaar? Niks planten is goedkoper, maar niks rooien levert zeker geen inkomsten op. Hoe menselijk deze vragen ook zijn, veel meer dan een momentopname zijn ze niet. Tot 1 juni klinkt heel lang, maar op een men- senleven is het niet meer dan een fractie van de tijd op aarde. Juist in tijden van onzekerheid willen we hou- vast en die is er niet. Of toch wel? De top en het uitzicht zitten er voorlopig niet in. Maar het gewone werk wacht wel. Ziekzoeken, kop- pen, gewasbescherming, planten, ik zie om mij heen dat dit gewoon doorgaat. En mis- schien is dat ook wel het beste. Zolang uw gezondheid en die van gezin en medewerkers in orde is, helpt het om het dagelijkse ritme zoveel als mogelijk in stand te houden. Op die manier bereiken we vanzelf wel een keer die top. En natuurlijk zal dat uitzicht mooi zijn, maar ook in de tijd daar naartoe zorgt juist de bloembollensector voor kleur.

Uit voorzorg dranghekken bij bollenvelden In de Duin- en Bollenstreek worden uit voorzorg dranghekken ge- plaatst bij velden bloeiende bollen. Gemeenten en de campagne-orga- nisatie Enjoy the Flowers werken daarbij samen. Vanwege het mooie weer wordt drukte verwacht, ondanks de oproep thuis te blijven. De overheid heeft aangekondigd dat extra handhavers op pad worden gestuurd om te voorkomen dat te veel mensen bij elkaar komen. De campagne-organisatie van Enjoy the flowers, respect our pride sluit daarop aan door de dranghekken ter beschikking te stellen. De organisatie heeft de campagne vanwege de virusmaatregelen over een andere boeg gegooid. Op de website worden foto’s en filmpjes gedeeld on- der het motto Enjoy de flowers at home. Op dezelfde site is Stay healthy, buy flowers te vinden, dat doorlinkt naar webshops met bolbloemen en bloembollen. Wie filmpjes heeft, kan ze sturen naar [email protected].

4

10 april 2020

S T E L L I NG

Mijn bedrijf overleeft de coronacrisis wel

Het is nu een hard gelag dat de inspanningen van maanden hard werken binnen een paar weken teniet gedaan worden door het coronavirus. De sector krijgt harde financiële klappen te verduren. Het kan nog eens maanden duren eer de handel weer is genorma- liseerd. Dit is een verloren jaar en dat is zonde, maar mijn bedrijf overleeft de coronacrisis wel.

70 % E E N S

Enorme longen van bloemen op Keukenhof

Op www.greenity.nl kunt u reageren op de nieuwe stelling: ‘Ik vind voldoende gekwalificeerd personeel’.

#flowers4oxygen heeft een bloemen- en plantenkunstwerk gemaakt op het ter- rein van Keukenhof. Het is de start van een campagne om wereldwijd positieve energie uit te zenden. De foto’s en dronebeelden zijn online te zien via de hashtag #flowers4oxygen. De beweging roept wereldwijd op tot vergelijkbare creatieve initiatieven om tij- dens deze coronacrisis de boodschap van troost, liefde en vertrouwen te delen en kracht bij te zetten: ‘deel je positieve energie met de wereld, we doen dit met elkaar’. Met dit enorme bloemen- en plantenkunstwerk in de vorm van een paar longen trapt #flowers4oxygen zijn campagne af. Iedereen kan bij het wereldwijde initi- atief aanhaken met zijn eigen creatieve uiting. Dit kan een kunstwerk zijn in de vorm van longen, maar ook een andere persoonlijke boodschap. Het eerste megakunstwerk van #flowers4oxygen kwam tot stand dankzij de medewerking van diverse bedrijven uit de bloemen- en plantenbranche. Zij lever- den ruim 50.000 planten en 150.000 bloemen aan op het terrein van Keukenhof in Lisse. In vier dagen creëerden tientallen vrijwilligers – vanwege de veiligheids- voorschriften met slechts enkele mensen tegelijk – hiermee een enorm paar lon- gen van 2.250 m².

FloraHolland: ‘Voorkom een loopgravenoorlog’ FloraHolland ziet bij haar afdeling Order- en ri- sicoadvies (ORA) momenteel onenigheid ontstaan bij annulering van orders in de directe handel. De veiling roept op om niet in een loopgravenoorlog terecht te komen. De veiling merkt dat door de crisis veel orders wor- den gecanceld. In de directe handel is vaak sprake van leveringscontracten voor de lange termijn, waar- bij het product volledig is afgestemd op de wensen van de (eind)klant. Dergelijke contracten zijn niet vrijblijvend: een kweker heeft leveringsplicht, een koper heeft afnameplicht. Het is niet verwonderlijk dat de exporteur, vanuit zijn bedrijfsbelang, hier on- deruit probeert te komen door zich te beroepen op overmacht. FloraHolland adviseert kweker en exporteur echter eerst samen in overleg te gaan om een oplossing te zoeken voor de ontstane situatie voordat het voor de rechter belandt. ‘Probeer te voorkomen dat je in een loopgravenoorlog terechtkomt en bedenk samen een voorstel’, is het advies van FloraHolland. FloraHolland: ‘Als geen van beiden een stapje wil doen in de richting van de andere partij, graaf je je beiden in, in je eigen loopgraaf. En uiteindelijk heb je alleen maar verliezers. De ene partij moet betalen en gaat failliet, of wil nooit meer zakendoen met de andere partij. De andere partij is blij dat het financi- eel goed afgelopen is en dat zijn bedrijf nog bestaat, maar is teleurgesteld over het feit dat een jarenlange handelsrelatie op deze manier beëindigd werd.’

C O L O F ON

10 april 2020 De redactie werkt op basis van een redactiestatuut. Aan alle artikelen en rubrieken wordt de meest mogelijke zorg besteed. Uitgevers, redactie en medewerkers aanvaarden echter geen enkele aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die direct en/of indirect kunnen voortvloeien uit de inhoud van artikelen en/of advertenties. De redactie houdt zich het recht voor om ingezonden brieven enmededelingen niet te plaatsen dan wel te wijzigen of in te korten. Overname van artikelen, berichten of fotografie is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de redactie. Greenity is een voortzetting van het tijdschrift BloembollenVisie (2003-2017). BloembollenVisie ontstond uit een samenvoeging vanMarktVisie (CNB) en Bloembollencultuur (KAVB). REDACTIE Hans van der Lee (hoofdredacteur), Lilian Braakman, Arie Dwarswaard, Ellis Langen en Monique Ooms (vakredacteuren), André Leegwater (eind- en webredacteur) FOTOGRAFIE René Faas VORMGEVING Filie Nicola en Lianne van ’t Ende WEBSITE www.greenity.nl CONTACT Postbus 31 | 2160 AA Lisse | tel. 0252-431 431 | [email protected] ADMINISTRATIE tel. 0252-431 200 | [email protected] REDACTIEADRES Heereweg 347 | 2161 CA Lisse ABONNEMENTEN Excl. btwper jaar:Nederland€275,–, Europa€295,–, buitenEuropa€325,– ADVERTENTIES Bureau Van Vliet bv | Postbus 20 | 2040 AA Zandvoort | tel. 023-5714745 | [email protected] UITGEVERS KAVB en CNB ISSN 2589-4099

Vanwege de vele afgelastingen van evenementen door het coronavirus staat er in deze Greenity geen agenda.

5

10 april 2020

I N G E S P R E K

10 april 2020

10 april 2020

6

10 april 2020

‘Het maximale eruit halen’

De coronacrisis slaat hard toe in het bollenvak, en veroorzaakt daarmee een crisis op zichzelf. Hoe ga je als Tulpen Promotie Nederland (TPN) om met zo’n situatie? Wat is de rol van promotie? Greenity ging in gesprek met Arjan Smit, voorzitter TPN. ‘De wereld gaat veranderen.’

Arjan Smit VOORZITTER TULPEN PROMOTIE NEDERLAND Stichting Tulpen Promotie Nederland heeft als doel de wereldwij- de promotie van de tulp en ‘het vieren van de lente’. Door tulp op verschillende manieren onder de aandacht van de consument te brengen, wil TPN de verkoop stimuleren. Dat doet de promotieor- ganisatie door ieder jaar een aantal promotieactiviteiten te orga- niseren. Daarvan springt de Tulpendag het meest in het oog. Op de derde zaterdag van januari richt TPN een tulpenpluktuin in op de Dam in Amsterdam. In 2020 kwamen daar 15.000 mensen op af. Arjan Smit is voorzitter van TPN en directeur-eigenaar van tul- penbroeierij Smit Flowers in Spierdijk.

Tekst: Monique Ooms | Fotografie: René Faas

Hoe is Tulpen Promotie Nederland tot stand gekomen? “Nadat het Productschap Tuinbouw ophield te bestaan viel ook het budget voor promotie van tulpen weg. We hadden al eens eerder een poging gedaan om een promotiefonds op te richten, maar dat was mislukt. Met een groepje eigenwijze West-Friese tulpenkwekers en -broeiers besloten we opnieuw onze krachten te bundelen en dit zelf op te pakken. Royal- FloraHolland wilde garant staan en ook de Rabobank was bereid ons te steunen op basis van het plan dat wij hadden gemaakt voor de Stichting Tulpen Promotie Nederland. Alle kwekers die aangehaakt zijn bij de bloemenveiling voor de vermarkting van hun tulpen staan 0,05 procent van hun om- zet af aan TPN. We hebben nu zo’n 350 betalende leden. In een normaal seizoen creëren we daarmee een mooi budget waarmee we onze activiteiten rond het vieren van de lente kunnen organiseren. In 2021 beleven we ons tienjarig jubile- um. Dat gaat er door de coronacrisis wel iets anders uitzien dan we vooraf hadden gedacht.” Wat doet TPN allemaal om de tulp in de spotlights te zetten? “We zijn de motor achter de Tulpendag op de Dam in Am- sterdam en bereiken daarmee jaarlijks duizenden bezoekers, nog los van alle media-aandacht die dit wereldwijd genereert en wat bezoekers er zelf allemaal over posten op social me- dia. Ook zijn we betrokken bij de organisatie van een groot aantal tulpenpluktuinen in Nederland en leveren we bloe- men voor de prijsuitreiking van (inter)nationale schaatswed- strijden. Verder adviseren en ondersteunen we bij allerlei tulpeninitiatieven waarbij onze hulp gewenst is.”

10 april 2020 Wat gaat er allemaal niet door vanwege de coronacrisis? “Gelukkig is de Tulpendag op de Dam in Amsterdam voor dit jaar al geweest en dat is toch ons voornaamste evene- ment. Er zijn nogal wat schaatsevents afgelast, dus die lo- pen we mis. We zouden ook betrokken zijn bij het Eurovisie Songfestival, en dat gaat ook niet door, maar er komt een herkansing in 2021. De crisis raakt op dit moment vooral de organisatoren van evenementen zoals tulpenroutes. Er komen geen toeristen naar ons land, dus dat betekent dat er geen beelden gemaakt en gedeeld kunnen worden en dat de promotie van ons mooie product voor een belangrijk deel wegvalt. Het goede nieuws is misschien dat we er vol- gend jaar, als alles hopelijk weer normaal is, allemaal extra van gaan genieten.” Welke omzet loopt de tulpenbranche mis door de crisis, naar jouw inschatting? “Als tulpenbroeier heb je vier maanden per jaar om omzet te genereren, daarvan lopen we er nu twee mis. Vanaf begin maart zijn de prijzen voor tulpen al vrijwel nihil, dus mijn schatting is dat de branche zo’n 40 procent van de normale omzet misloopt. De middenprijs is met 8 eurocent per steel heel slecht. Daar kun je nog tulpen voor plukken en naar de veiling brengen, maar daar is ook alles mee gezegd. Het brengt de productiekosten bij lange na niet op. Bovendien mogen we 70 procent van de opbrengst niet veilen, dus dat betekent: storten of een creatieve oplossing bedenken, zoals tulpen aan huis verkopen of sympathieke acties in gang zetten. Alles bij elkaar lopen we gruwelijk veel omzet mis.”

7

10 april 2020

I N G E S P R E K

Wat kan Tulpen Promotie Nederland in deze situatie doen? “We zijn continu op zoek naar kansen om er toch nog het maximale uit te halen voor de promotie van tulp. We heb- ben wat filmpjes gemaakt voor social media met de bood- schap: ‘maak het nu thuis extra gezellig’ en ‘koop bloemen en geen wc-papier’ als oproep om de sector te steunen. Die berichten worden veel geliked en gedeeld, dus dat levert ons veel aandacht op. Verder lopen er nog wat publicaties die we al in gang hadden gezet en nu nog wat extra hebben opgepoetst, zoals een campagne voor de Duitse markt. Ook hebben we zendtijd voor tulpen weten te bemachtigen bij RTL 4’s Eigen Huis & Tuin en in De Grote Tuinverbouwing van SBS6 die veel kijkers trekken, dus dat is mooie PR. De Grote Tuinverbouwing besteedt bovendien aandacht aan de tulp op hun Facebookpagina en Instagramaccount dus via die weg bereiken we ook nog eens duizenden volgers. We hebben een grote promotiecampagne opgezet die verschijnt in dagbladen, lokale nieuwsbladen en publieksmagazines zoals Margriet en Vriendin, waarin we tulp als de ideale paasbloem promoten. Daarnaast hebben we een samenwer- king opgezet met een groep influencers, met elk zo’n 15.000 tot 170.000 volgers, die laten zien hoe zij met behulp van tulpen een paassfeer creëren in verschillende interieurstij- len. We hopen dat al die aandacht ertoe leidt dat consumen- ten tulpen blijven kopen.” Hoe gaan jullie leden met deze situatie om? “We proberen toch positief te blijven en te onderzoeken wat dan nog wel kan. Zo zie je allerlei mooie initiatieven ontstaan, zoals broeiers die verkoop vanaf het bedrijf organi- seren tot en met broeiers die bij zorginstellingen langs gaan om tulpen uit te delen, waarover dan weer mooie filmpjes verschijnen op social media. Je haalt er bij lange na je omzet niet mee, maar zo hopen we wel goodwill te kweken voor onze branche. En dat lijkt te lukken. De reacties zijn heel positief en veel van de berichten over tulpen worden geliked en gedeeld. Dat is positief.” Hoe hou je de gelederen gesloten in zo’n situatie? “Wij hebben geen aanwijzingen dat er onvrede is onder de TPN-leden. Zij dragen slechts 0,05 procent van hun omzet af, dus het gaat om een relatief klein bedrag. Wel is er een groot gevoel van saamhorigheid. Zo zijn er kwekers die samen initiatieven oppakken, zoals tulpen brengen bij

‘Weggooien doen we liever niet, dat gaat tegen ons tulpenhart in’

zieken, bejaarden en mensen in de zorg. We zetten samen de schouders eronder.” Wat is het belang van promotie in deze tijd? “Juist nu is het belangrijk om te blijven focussen op het po- sitieve imago van de tulp. Elke steun die we daarmee krijgen is van harte welkom. Zeker als dat ervoor zorgt dat consu- menten tulpen blijven kopen.” Je bent niet alleen voorzitter van TPN, maar ook direc- teur-eigenaar van tulpenbroeierij Smit Flowers in Spierdijk. Hoe gaat het daarmee? “Ik haal veel steun uit het idee dat dit ons allemaal raakt, of je nou kapper, horecaondernemer of tulpenbroeier bent. We zijn verenigd als lotgenoten. We zijn nog wel aan het werk, maar alles gaat mondjesmaat. Aanvankelijk hadden we nog wat bestellingen voor onze vaste klanten, maar dat wordt steeds minder nu de winkels in Duitsland en Oostenrijk zijn gesloten. We leveren nog wel aan bij de veiling, zij het veel minder, en waar mogelijk haken we aan bij goededoelenac- ties. We zijn nog aan het planten voor Moederdag, maar de vraag is of Nederland dan nog open is. Weggooien doen we liever niet, dat gaat tegen ons tulpenhart in. Dus doen we het maximale om toch wat omzet te halen.”

8

10 april 2020

C O L UMN

Crisis

Hans Kleijwegt Algemeen directeur Artemis Nurseries bv en Van den Bos Holding bv [email protected] We hebben valutacrisissen, rentestijgingen, extre- me energieprijzen, ziektes en plagen overleefd. Steeds brachten intelligent menselijk handelen, extra inzet en een dosis geluk ons terug in de race. Deze keer lijkt het erop dat we geveld wor- den door het coronavirus. Wat een gigantische im- pact op onze levens, op dat van onze naasten en op onze bedrijven. Een hele topsector is in gevaar. De impact op de handel wereldwijd is enorm. Chinees nieuwjaar en de periode tot en met Moe- derdag zijn essentieel voor onze klanten en die gaan grotendeels verloren, wat leidt tot onmid- dellijke liquiditeitsproblemen. Debiteuren wan- kelen. Daarna gaan kwekers over de hele wereld dit merken. Waar eindigt dit en wat moeten we doen en vooral niet doen? In een tijd van crisis is het van groot belang dat we naar alle bedrijven in onze branche kijken als een geheel en iets van ons samen. Dit is de tijd van gezamenlijk optrek- ken en overleven, onze ego’s uitschakelen en de mouwen opstropen. Meer dan ooit hebben we elkaar nodig en is eigenbelang verboden. Hoe- veel van onze afzet blijft op korte termijn over en wat bouwen we af op basis van onze zwartste verwachting zodat we snel kunnen opschalen in betere tijden? Houd in het achterhoofd dat het vóór de coronacrisis al fout zat met constante overproductie en te lage marges. We moeten onze producten niet tegen elke prijs slijten, want dat gaat deze crisis verlengen met alle gevolgen van dien. Het gaat nu niet om solvabiliteit, maar om liquiditeit, centen in je zak. Ik ben ruim dertig jaar DGA van VDBos en heb meerdere crisissen meegemaakt. Steeds hebben we het met de inzet van onze geweldige club medewerkers gered. Dit wordt onze zwaarste uitdaging ooit. Zakelijk en emotioneel worden de verliezen gigantisch en we zullen de eindstreep niet allemaal halen. Zoals Moeder Natuur ons een vernietigend virus aandoet, zal zij ons ook weer de kracht en het herstellend vermogen ge- ven om tot nieuwe bloei te komen. Ik hoop dat u allemaal gezond blijft en dat we een beetje meer op elkaar letten! Sterkte in de strijd.

10 april 2020

10 april 2020

10 april 2020

9

10 april 2020

Broeierij Boon & Breg uit Andijk oogste begin april een perceel tulpen vroegtijdig om kosten te beperken.

Het mes moet in het tulpenareaal

Ondernemen in de bloembollensector wordt steeds moeilijker. Bedrijven worden steeds sneller vanuit de lokale bankbediening overgeheveld naar Bijzonder Beheer, ook wel intensieve begeleiding genaamd. Daarvoor zijn diverse oorzaken, die losstaan van de coronacrisis.

Tekst: Hans Tesselaar, Flynth | Fotografie: John Boon

D e meeste bedrijven die in de zijn de geldmiddelen die uit de exploitatie vrijkomen onvoldoende om de verplichtin- gen te betalen, zoals investeringen, aflos- singen en privé-onttrekkingen. Een andere reden kan zijn dat er te grote investerin- gen zijn gedaan, waardoor risico’s te groot worden. Bovendien hebben banken te maken met steeds verder aangescherpte regels, waardoor zij bedrijven eerder in een hogere risicocategorie inschalen. De uitbraak van corona heeft een sluime- rend probleem alleen maar eerder pijnlijk bloot gelegd. De afgelopen jaren heeft de sector niet anders gedaan dan produceren, produceren, meer en meer en tegen een problemen komen hebben ren- dementen die al jaren achterblij- ven bij verwachtingen. Hierdoor

lagere kostprijs. De coronacrisis maakt duidelijk dat het roer om moet.

een mindere voorraad broeibollen en goede prijsvorming van broeibollen. Als er in 2018 een goede oogst was geweest, dan zou dat er heel anders hebben uitgezien. Dit laat het oogstjaar 2019 wel zien. Een groei met 200 ha en een goede oogst resulteerden in een doodvallende handel in de zomer van 2019 en een ondermaatse prijsvorming van de bloemen tot en met februari 2020. De harde conclusie is dat economisch gezien de grens van wat de tulpenmarkt wereldwijd aankan inmiddels is gepasseerd. WERELDWIJDE CRISIS Een areaal van 13.229 ha kan de sector niet aan. Werkelijke bedragen ontbreken nog, maar de bloemensector alleen al heeft de afgelopen maand vele honderden miljoenen verloren en exportbedrijven

ONTWIKKELING AREAAL In het teeltjaar 2019/20 is het tulpenareaal volgens de voorlopige statistieken van de BKD gegroeid met 349 ha naar 13.229 ha. Grafiek 1 laat de procentuele stijging over de laatste twintig jaar zien. Ook de broei- erij groeide explosief (grafiek 2). Voor de sector een heel slechte ontwikkeling. De prijzen waren in de zomer van 2018 (met een areaal van 12.680 ha) en het daaropvolgend broeiseizoen 2018/19 goed, maar daaraan lag wel een dramatisch slecht teeltjaar ten grondslag. Hierdoor waren er aanzienlijk minder tulpen voorhanden met als resultaat hogere prijzen in de zomer,

10

10 april 2020

kraken in al hun voegen. De crisis is we- reldwijd, ook buitenlandse afnemers van bollen hebben grote verliezen geleden. Zullen de uitstaande facturen van leverin- gen uit de afgelopen oogst nog wel worden betaald? Bij de export heerst de angst dat de reeds ingekochte bollen te duur blijken te zijn en dat dumppartijen de markt ko- mende zomer verder gaan verzieken. AREAAL VERNIETIGEN Corona raakt de sector snoeihard. Een inschatting geeft aan dat 20% van de bedrijven onmiddellijk of zeer binnenkort ondersteuning nodig heeft en dat meer dan 50% van de bedrijven dat na de zomer nodig heeft. Slechts een klein gedeelte zal de storm ongeschonden overleven. Wel- licht een kwart van de bedrijven zal nooit meer van de ‘beademing’ raken. Wat voor situatie blijft er over voor de rest? Overschotten zullen niet worden verkocht of in het gunstigste geval tegen bodem- prijzen. Dan is vernietigen economisch voordeliger, immers de kosten stoppen vanaf het moment van vernietigen. Vrij- willig vernietigen betekent dat afscheid genomen kan worden van de onderkant van het areaal: partijen die geplant waren in de hoop er nog iets aan te verdienen, partijen met een te hoog percentage TVX, partijen met een te hoog percentage zuur. Wat overblijft is weliswaar kleiner maar wel economisch gezonder.  EN  Komende jaren zullen bedrijven in onze sector ondersteuning nodig hebben. Bij de overheid is uitstel van betaling van belasting aan te vragen en bij de banken uitstel van aflossingen voor de komende zes maanden. Van de Noodmaatregel Over-

brugging behoud Werkgelegenheid (NOW) zal fractioneel gebruik worden gemaakt, immers op de bedrijven is er werk genoeg in deze tijd. Wat overblijft is de nood- kredietregeling, de uitbreiding van het Borgstellingsfonds. De KAVB heeft haar leden hierover in een nieuwsbrief over de voorwaarden al geïnformeerd. Een aanvulling op de uitleg van het Borg- stellingsfonds: • In het kader van de bijzondere omstan- digheden is de regeling voor borgstelling opgerekt met € 300.000, dus van maximaal € 1.200.000 naar € 1.500.000 • De overheid staat maximaal garant voor 70%. Als het fout gaat en er is een maxi- male borgstelling van € 1.500.000 dan is € 1.050.000 ‘gedekt’ uit de premie van 3%, voor de resterende 30% neemt de bank extra risico. • De regeling is gecumuleerd. Als bijvoor- beeld voor een investering al € 1.000.000 is verstrekt onder borgstelling, dan kan er nog maar € 500.000 extra worden verstrekt. • De borgstelling wordt verleend voor twee jaar. In die twee jaar moet de onderne- ming in beginsel terug hebben betaald c.q. blijk hebben gegeven van herstel zodat bedragen kunnen worden terugbe- taald. Het is dus geen gratis geld en de ex- tra ondersteuning geeft een enorme druk op al bestaande aflossing faciliteiten. De bank zal bij een kredietaanvraag maxi- maal gebruikmaken van de Borgstelling (BL-C). De reden hiervoor is tweeledig: het beperkt het kapitaalbeslag van de banken (ook zij lopen met hun kapitaal tegen de randen van de mogelijkheden aan) en mocht de crisis langer duren dan heb je ook meer financiële lucht. Bij een

kredietaanvraag heeft de bank de volgen- de gegevens nodig: • liquiditeitsprognose 2020 en 2021; • exploitatiebegroting 2020 en 2021 (bij 2021 uitgaande van een ‘normaal’ jaar om aan te tonen dat de klant zijn lasten kan dragen); • investeringskalender 2020, 2021 en 2022 (liefst zo min mogelijk); • (voorlopige) jaarstukken 2019 en mini- maal IB 2018 van de aandeelhouders/ firmanten. Daarbij hanteert de bank de volgende uitgangspunten: • Er zijn geen aflossingen op familielenin- gen en anders moet worden aangegeven waarom moet worden afgelost (bijvoor- beeld levensonderhoud ouders). • Exploitatie en liquiditeitstekorten worden in principe in twee of maximaal vier jaar gefinancierd (wie langer nodig heeft, gaat naar Bijzonder Beheer voor een continuïteitbeoordeling). ADVIES ‘Never waste a good crisis’, zeggen de En- gelsen. Gebruik een crisis in je voordeel. Wanneer de coronamaatregelen worden opgeheven en hoelang het duurt alvorens de wereld weer in beweging gaat komen, is onzeker. Wel zeker is dat het niet meer wordt zoals het was en dat het herstel jaren gaat duren. Het enige advies is: beperk het areaal en bespaar zoveel mo- gelijk onnodige kosten. Denk niet: ‘Mijn buurman gaat wel krimpen, ik hoef niet’. Die houding leidt tot niets. Als niet wordt ingegrepen koerst de sector komende zomer af op de volgende crisis. Het areaal is gewoon te groot, de bollen zullen nooit allemaal verkocht kunnen worden.

Grafiek 1

Grafiek 2

Groei tulpenareaal (in % t.o.v. 1999/2000).

Aantal broeitulpen (x miljoen) in de afgelopen twintig jaar.

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000

40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5%

10 april 2020



10 april 2020

Cees Overdevest jr. en Ingrid Smakman hebben een succesvolle huisverkoop van vooral tulpen.

Cees Overdevest jr uit Wassenaar is gespecialiseerd in de huisverkoop van voorjaarsbloeiers. Honderd jaar geleden legde zijn grootvader de basis voor het bedrijf, dat zich telkens aanpaste aan de tijd. De huisverkoop is populair, zo blijkt tijdens ons bezoek. ‘Als mijn ogen open zijn, dan is de winkel open’

Tekst: Arie Dwarswaard | Fotografie: René Faas

12

10 april 2020

V rijdagmiddag is het bij Firma Overdevest aan de Katwijkseweg 19a in Wassenaar een komen en gaan van klanten. De klanten komen per auto, fiets of scooter of wandelend naar de huisverkoop van Cees Overdevest jr. en Ingrid Smakman. Vooral tulpen zijn gewild. Al gauw moeten er nieuwe boeketten worden gemaakt met gemengde tulpen. AL 25 JAAR De huisverkoop is geen noodgreep vanwege de huidige cri- sis in de sierteelt. Integendeel, stelt Overdevest jr. “Mijn va- der bouwde in 1978 al een kas, waarin we tulpen broeiden. Lange tijd deden we dat voor de veiling in Rijnsburg, maar omdat de veiling steeds hogere eisen stelde, zijn we gestart met de verkoop van tulpen op het bedrijf. Toen het land werd verkocht vanwege de aanleg van het natuurgebied Lentevreugd (zie kader), zijn we helemaal gestopt met het broeien voor de veiling en overgestapt op de verkoop aan huis. Mijn vader heeft dat nog tot 2008 kunnen meemaken. In dat jaar werd hij ziek en stond ik er alleen voor.” Door de afspraken die zijn gemaakt toen het bollenland

10 april 2020 ruimte voor particulieren om hun spullen op te slaan. In het najaar kunnen klanten bij Cees voorjaarsbloeiers kopen. “Bij mij mogen de mensen zelf hun bollen pakken. Dat vinden ze leuk. Zakjes en stiften liggen klaar. Op die natuurgebied werd, was het mogelijk om een renderend bedrijf in de benen te houden, aldus Overdevest. “De broeierij voor de huisverkoop levert vanaf half december de eerste bloemen op. Pas vanaf half januari komt de verkoop goed op gang, die doorloopt tot half mei. De tulpen broeien we in de kas, hyacinten en narcissen planten we op grote kisten voor promotie op ons erf en decoratie op diverse plekken in het dorp Wassenaar. Andere producten koop ik bij van collega’s uit de Bloembollenstreek.” In de zomer is het bedrijf de overslagplaats voor tulpen die door Duitse droogverkopers als Degenhardt en Keyzers Pflanzen en ook het Franse bedrijf Nova Pro worden ge- kocht. Aan Overdevest de taak om als goed huisvader voor die bollen te zorgen en het transport naar de koper zo effi- ciënt mogelijk te maken. Voor de bewaring heeft het bedrijf voldoende capaciteit. Daarnaast is er ook nog voldoende

13

10 april 2020

Drie generaties in de bollen

Cees Overdevest jr. is de derde generatie die op de locatie Kat- wijkseweg 19a in Wassenaar actief is in de bloembollensector. Zijn overgrootvader Gerrit Overdevest kocht voor zijn zoon Arie Over- devest in 1920 land in het gebied dat nog steeds bekend staat als Lentevreugd. Toen hij het land kocht, was de afgraving van het gebied nog in volle gang. Zoon Arie bouwde het bedrijf gestaag uit. Drie van zijn zonen toonden ook interesse in de bollen: Henk, Aad en Cees. Henk startte in Breezand een eigen bedrijf, dat zich tegenwoordig met stuifbestrijding bezighoudt, terwijl Aad in de bollensexport ging. Cees zette het bedrijf van zijn vader voort en liet het groeien tot 16 ha, waarbij tulpen, hyacinten en narcissen de belangrijkste teelten waren. Inmiddels waren er vijf zonen. Drie van hen volgden een universitaire opleiding en zoon Theo werd

werkzaam bij de BKD in Lisse. In 1982 kwam Cees jr. in de zaak. In die jaren ging vader Cees in de gemeenteraad van Wassenaar voor het CDA. “Omdat ik in het bedrijf was gekomen, kon mijn vader tijd steken in de gemeentepolitiek”, aldus Cees Overdevest jr. Begin jaren negentig kwam de discussie op gang over het behoud van bloembollengrond in de Bollenstreek. Om dat doel te berei- ken, moest er bollengrond worden gecompenseerd met natuur. Lentevreugd werd aangewezen als compensatiegebied. Dit bete- kende in 1997 het einde van de kwekerij. Vader en zoon Overde- vest kregen het wel gedaan bij de provincie dat Cees jr. tot 2027 zijn bedrijf kan uitoefenen en dat de gebouwen een andere, alge- menere bestemming kregen. Op die manier kon hij op zoek naar andere activiteiten om zijn bedrijf draaiende te houden.

14

10 april 2020

Mede aan de wieg van succes ‘Apeldoorn’ Begin jaren veertig van de twintigste eeuw zag tulpenveredelaar Dirk Lefeber tot zijn verbazing dat uit de kruising tussen ‘Wil- liam Pitt’ en ‘Madame Lefeber’ een flink zaaisel rode tulpen was ontstaan: 364 zaailingen. Via commissionair Kees Braun kreeg Arie Overdevest hartje oorlog de vraag of hij in de helft van dit zaaisel wil- de investeren. Betalen was pas nodig als Lefeber dat nodig vond. Overdevest ging kijken en had al snel door dat dit een bij- zonder zaaisel was. Hij ging akkoord en kweekte in Wassenaar alle zaailingen ver- der op. Omdat hij al die nummers maar lastig vond, ging hij alvast maar namen geven. Plaatsnamen waren voor de hand liggend, en zo kreeg een van de zaailingen de naam ‘Apeldoorn’. Het bleek een top- per te worden. Later vond Overdevest in deze tulp een gele mutant. Ook de Andij- ker kweker Cor Gorter vond deze mutant. Beide vinders zijn terug te vinden in de officiële registratie van de KAVB. Overde- vest heeft de Darwinhybriden lang in ere gehouden.

manier hoef ik er ook niet de hele tijd bij te blijven. In die periode zijn we namelijk alweer druk bezig met het opplanten van de tulpen voor de broeierij. In totaal zijn dat er toch elk jaar zo’n 560.000 stuks.” BIJZONDERS Het sortiment dat hij broeit bestaat uit een groot aantal cultivars. De basis wordt gevormd door cultivars die hij gegarandeerd kan verkopen, zoals ‘Strong Gold’, ‘Ben van Zanten’, ‘Columbus’, ‘Viking’ en ‘Professor Röntgen’. Die koopt hij ook vooraf al in. Daarnaast koopt hij naar behoefte bij. Het gevarieerde koperspubliek heeft ook een gevarieerde vraag. “Een deel van de klanten is echt op zoek naar iets bijzonders. Zo heb ik nu ‘Apricot Parrot’, dat gaat grif weg. Maar er zijn ook kopers die elke week komen voor een standaardbosje tulpen. Die wil ik ook graag bedienen.” Naast het basissortiment koopt hij ook in het najaar bij exporteurs cultivars die ze over hebben. Dat levert soms mooie verrassingen op, zoals de tulp ‘Flash Point’, dubbel en roze. “Zo roze, dat zie je zelden”, aldus een enthousiaste Overdevest. De helft van zijn tulpen koelt hij, de rest niet.

10 april 2020 Hij is nog steeds blij dat zijn overgrootvader op deze plek grond kocht. “Ik ben hier de enige in de buurt die elke dag verse bloemen verkoopt. Dat weten mensen. Tot vorig jaar stuurde ik met de jaarwisseling nog een kaart naar mijn klanten om te melden dat het seizoen weer begint. Dit jaar heb ik dat niet hoeven doen, omdat we inmiddels zo’n gro- te vaste klantenkring hebben. Ik heb het geluk dat Ingrid van haar beide grootouders het bollenkwekersbloed heeft meegekregen. Ze begrijpt hoe het werkt en is een grote steun voor me. Daarom gaat het niet alleen privé, maar ook zakelijk zo goed. Ik hoop samen met haar nog een aantal jaren door te kunnen gaan.” Op die manier is hij verzekerd van een lange broeiperiode, waarin contant een gevarieerd sortiment voorhanden is. Pothyacinten en de narcis ‘Tête-à-Tête’ broeit hij zelf. Zijn partner Ingrid Smakman maakt daar opgeplante bakjes van, die net als de snijbloemen, gemakkelijk van de hand gaan. De huisverkoop gaat dagelijks door. “Als mijn ogen open zijn, dan is de winkel open.”

15

10 april 2020

Voorkom geestelijke nood tijdens coronacrisis ‘Als je je zorgen deelt, worden ze lichter’ W illy Kempen is coach en mediator in de bloembollensector. Zij is ervan overtuigd dat ieder in het leven zijn eigen pad moet gaan. Maar dat hoef je niet alleen te doen, bena-

De coronacrisis gaat bloembollentelers niet in de koude kleren zitten. Onzekerheden over de bedrijfseconomische kant van de onderneming kunnen tot problemen aan de sociale kant leiden. Agrarisch coach Willy Kempen adviseert telers van hun hart geen moordkuil te maken.

drukt zij. In crisistijden kan het wegvallen van continuïteit onder het bedrijf tot wanhoop en onmacht leiden. “Agrariërs zijn minder gewend over hun gevoelens te praten en hun emoties te laten zien. Ze keren zich naar binnen en sluiten zich af voor hun omgeving. De behoefte aan contacten en het vermogen om te relativeren verdwijnt. De kans op stress- en burn-outklachten ligt op de loer.” Als een bedrijf goed loopt, zal een bollenteler een crisis als deze zien als ondernemersrisico die het bedrijf kan opvan- gen. Maar als een onderneming al op het randje balanceert, kan de coronacrisis net die druppel zijn die de emmer doet overlopen, zegt Kempen. “Praat daar met je partner of iemand anders over. Als iemand al met een steen in zijn maag rondloopt, wordt die alleen maar zwaarder als alle emoties worden opgekropt. Praten helpt om het gewicht van de steen lichter te maken. En praat niet alleen over de finan- ciële kant van het verhaal, maar ook over wat het emotio- neel met je doet. Als je je beter voelt, heb je meer veerkracht en kun je beter incasseren.” GRENZEN BEWAKEN Niet alleen financiële problemen kunnen in deze tijden van corona tot stressklachten leiden. Ook als er andere span- ningen zijn, zoals familiale problemen of problemen op het gebied van samenwerking of communicatie, kan de corona- crisis een trigger zijn waardoor mensen ziek worden. “Wat in tijden van spanningen kan helpen, zijn goede leef- en werkgewoonten en je grenzen bewaken”, adviseert de coach. “Ondernemers hebben de neiging om in slechte tijden nog harder te gaan werken. Dat helpt niet! Zorg ervoor dat je vol- doende rust krijgt en zoek naar ontspanning. Maar blijf niet hangen in je zorgen. In deze tijd kun je prima ouderwets met iemand bellen of ga Skypen of Facetimen. Ga Netflix kijken of speel een potje voetbal op het erf. Dat stimuleert de creativiteit en zorgt voor afleiding.” In crisistijden is het soms ook moeilijk om te realiseren wat je wél hebt. Kijk naar wat goed gaat, zegt Kempen. “Dat is vaak meer dan je denkt. Het is heel vervelend en verdrietig als je bijvoorbeeld een deel van je bloemen moet weggooien, omdat er geen markt voor is. Dat is niet alleen een financiële

Tekst: Annemarie Gerbrandy | Fotografie: René Faas, Shutterstock

Agrarisch coach Willy Kempen over ondernemen in crisistijd: “Ga met elkaar in gesprek over de zorgen die leven, maar blijf er niet in hangen.”



10 april 2020

Voor meer informatie: www.willykempen.nl

strop, maar dat doet ook iets met je passie en trots voor het product en het vak. Maar als je bedrijf dat kan opvangen, kijk dan vooruit. Accepteer het, verwerk het en ga door, in die volgorde. En praat erover, praat erover, praat erover.” FEEDBACK ALS KANS Volgens Kempen zijn er twee belangrijke prikkels die in crisissituaties tot grote spanningen leiden: samenwerking en communicatie. Op familiebedrijven kunnen spanningen binnen het bedrijf grote invloed hebben op het humeur van de vennoten of andere familieleden. “Stress zorgt voor een korter lontje. Het is belangrijk om daar met elkaar over te praten. Zeg niet: doe normaal! Dat weet de ander ook wel. Blijf met elkaar in gesprek over de zorgen die leven en wat je bezighoudt, zonder dat je in een verwijtende sfeer terechtkomt. Wat wij als coaches vaak op een familiebedrijf tegenkomen, maar ook op ondernemingen waar met per- soneel wordt gewerkt, is dat niet iedereen gewend is om te overleggen en feedback te ontvangen. Vooral feedback kan lastig zijn. Zie dat niet als kritiek, maar als kans. Bekijk het positief en probeer ervan te leren.” Als er bij samenwerking onvoldoende wordt gecommuni- ceerd, leidt dat tot spanningen bij een of meer vennoten, ziet Kempen in haar praktijk. “We komen situaties tegen dat er niet eens meer ‘goedemorgen’ wordt gezegd. Als je niet

10 april 2020 LUISTEREND OOR ERFBETREDERS Erfbetreders kunnen ook een belangrijke rol spelen in de coronacrisis. Bied een luisterend oor, maar wees voorzichtig met adviezen, besluit Kempen. “De ondernemer wil dat naar hem wordt geluisterd, hij zit niet op goedbedoelde tips te wachten. Vakgenoten kunnen die taak ook op zich nemen en met collega’s in gesprek gaan die het moeilijk hebben.” wordt meegenomen in gesprekken of zwijgend aan de keu- kentafel zit, lopen die spanningen alleen maar op. Voor je het weet, kom je in een negatieve spiraal terecht. En om die spiraal te doorbreken, voelt dan weer als gezichtsverlies.” Vaak fungeert de partner/vrouw/moeder als een soort ‘inter- mediair’ tussen beide partijen. Zij doet er echter verstandig aan die rol niet op zich te nemen, waarschuwt de coach. Ge- volg is namelijk dat de vrouw de situatie in stand houdt en er niets verandert in de communicatie tussen de vennoten. “Mocht het tot een uitbarsting komen, loop dan weg en laat je emoties zakken”, zegt Kempen. “Ga het gesprek op een later moment met elkaar aan op een constructieve manier, probeer niet gelijk pittige discussies te voeren. En doe dat op een rustige plek, niet in een kantine, waar iedereen in- en uitloopt. Toon begrip voor elkaar, het is een lastige tijd, erken dat zoiets kan gebeuren. Maar spreek conflicten uit. Anders wordt het een etterende wond.”



10 april 2020

B O E K R E C E N S I E

Hoe een Kooiaap de wereld verovert Harry de Jong Uitgeverij Louise ISBN 978 94 91536 5 95

110 pagina’s Prijs: 25,00

Hoe een Kooiaap de wereld verovert Harry de Jong

Tekst: Arie Dwarswaard

Eigenlijk had hij in de tulpenteelt gemoeten. Maar het liep anders bij Hessel Kooi uit Vrouwenparo- chie. Zijn vader Eeuwe Dirk had na de Tweede Wereldoorlog zijn akkerbouwbedrijf uitgebreid met een flink areaal tulpen. Met 35 ha was hij in de jaren zestig een van de grotere telers. Maar Hessel had meer met techniek dan met de teelt. En eigenlijk kwam dat wel mooi uit, zo blijkt uit het boek Hoe een Kooi- aap de wereld verovert, dat is ge- schreven door Harry de Jong. Hessel Kooi kwam er namelijk achter dat een grote massa bollen vraagt om warmte om te drogen of vocht om te pellen. En zo ontstonden de Kooi Heater en de Kooi Mist Master. Beide apparaten konden ook voor andere landbouwkundige doeleinden wor- den ingezet. Hessel krijgt van zijn vader de ruimte om die weg in te slaan. Die weg brengt hem midden jaren ze- ventig op een nieuw idee: hoe kan een transporteur snel zijn wagen laden of lossen zonder hulp van de leverancier? Aan het technische brein van Hessel Kooi ontspruit de Kooiaap. Een lichtgewicht heftruck die achter op de vrachtwagen kan worden geklemd. Het blijkt een groot succes, waar twintig prachtige jaren op volgen. De titel van het boek klopt wat dat betreft uitste- kend. Overal ter wereld kom je ze tegen. Zo ook de auteur, die in 2007

Hessel Kooi veranderde de transportwereld

door de Verenigde Staten toert en ergens in een stoffig stadje achter een vrachtauto rijdt waarop een Kooiaap zit. In 1995 doet Kooi het bedrijf over aan een Amerikaans bedrijf. Hij trekt zich terug, zijn kinderen gunt hij een vrije keus die niet in het bedrijf hoeft te liggen. De jaren erna reist hij veel met zijn vrouw en brengen ze nieuwe jachten naar hun eigenaren, waar ook ter wereld.

In 2008 overlijdt Hessel Kooi. Op initiatief van zijn weduwe Selma heeft Harry de Jong een prachtig eerbetoon geschreven, gebaseerd op gesprekken met veel mensen die Hessel goed hebben gekend. Niet alleen de mens Hessel Kooi komt tot zijn recht, ook de techneut die al sleutelend nieuwe machines wist te ontwikkelen. Goed dat deze ge- schiedenis is vastgelegd in een fraai uitgevoerd boek.

18

10 april 2020

T E C H &M E C H

Inde rubriek Tech&Mech is er aandacht voor zowel nieuwe als vernieuwende producten uit de sector. Een plek waar techniek en mechanisatie structureel aandacht krijgen.

GeoBas met LoRain Soil Bodem- en Weerstations Vantage Agrometius www.vantage-agrometius.nl Prijsindicatie: vanaf € 595

Tekst: Monique Ooms | Fotografie: PR

Uitwisseling van >Page 1 Page 2 Page 3 Page 4 Page 5 Page 6 Page 7 Page 8 Page 9 Page 10 Page 11 Page 12 Page 13 Page 14 Page 15 Page 16 Page 17 Page 18 Page 19 Page 20 Page 21 Page 22 Page 23 Page 24 Page 25 Page 26 Page 27 Page 28 Page 29 Page 30 Page 31 Page 32 Page 33 Page 34 Page 35 Page 36 Page 37 Page 38 Page 39 Page 40 Page 41 Page 42 Page 43 Page 44 Page 45 Page 46 Page 47 Page 48 Page 49 Page 50 Page 51 Page 52 Page 53 Page 54 Page 55 Page 56 Page 57 Page 58 Page 59 Page 60

Made with FlippingBook - professional solution for displaying marketing and sales documents online