Greenity 78

Greenity 78

23 oktober 2020

Tulpenspecial

78

van

[email protected]

Beh inclu

Tel : +(31)223522135 E-mail: [email protected] : +(31)653719915 [email protected] Kijk nu op onze website www.fredsteenvoorden.nl Ook maken wij nieuwe spoelmachines!

Ruimte voor uw tekst

Allround kluitenscheider as/iss Dompelpomp gebruikt 40m3 Lappendroger 17 rol, 1000mm breed geheel gereviseerd Lappendroger 23 rol, 1000mm breed geheel gereviseerd Pelrollen Schouten, van Dijke, Compas met nieuw rubber Ø48mm en Ø52mm Steenvoorden gebruikte kluitenscheider type 320K links/rechts

Steenvoorden gebruikte kluitenscheider type 600K links/rechts Steenvoorden gebruikte trommelspoelmachine 2000 x 1000mm Steenvoorden gebruikte vellenbak rvs 1200mm breed Steenvoorden trommelspoeler 1650 x 5000mm dubbel portaal perforatie 10mm, geheel gereviseerd. Steenvoorden nieuwe lappendroger keuze uit 1000-1200-1400mm breed, 10-24 rollen. Steenvoorden gepoedercoate vellenbakken/ontsmetbaden nieuw, 120cm breed universeel gebouwd voor links/rechts of achteruitloop, bediening, montage links/ rechts Steenvoorden nieuwe kluiten/stenenscheiders grote capaciteit, standaard gepoe- dercoat en alle delen universeel links of rechts te monteren, scherp geprijsd, bel voor meer info Steenvoorden nieuwe trommelspoelmachines grote capaciteit, standaard gepoe- dercoat en alle delen universeel links of rechts te monteren, scherp geprijsd, bel voor meer info Steenvoorden gebruikte gespoten vellenbak band 1000mm breed Van Dijke UDZ 800mm breed 2 vijzels, geheel gereviseerd, gestraald en gespoten Van Dijke vellenbak gegalvaniseerd 1200mm band breedte in knappe staat, band 2 seizoenen oud Wortex staartpomp GF150 1.1kW 400Volt 12m3 bij 4 M/WK Advies Voor iedere situatie op maat. Kennis van beluchting en product. Ontwerp van installaties. Ontwerp van insta la i Bezoekadres Industrieterrein ‘Kooypunt’ Takelaarsweg 2-8 1786 PR Den Helder a e a r g P e lde A s

greenity-helmus 19

greenity-agropartne s 190110.indd 1

10-01-19 13:54

Nieuw geleverd: vol automatische ontsmetbak met hydraulische hef. Capaciteit: 2 bakken elk 3 kuubkisten

To

Voor informatie: - www.akerboom.nl - [email protected]

Total Sy Industrie T +31 (0 Systemen en units Drogen en/of bewaren Hoogwaardige uitvoerin Innovatief en energiebespa Systemen en units n

Voor onderdelen zoals: pelrollen, pelnokken, onderhoud en service van uw Botman/Demco machines, en ook andere merken o.a Antha, Compas, van Dijke. Bel: 0223-522135 of 0653-719915 Fred Steenvoorden

185 x 65 Akerboom/Greenity 1

07/10/2020 12:40

greenity-totalsystem

VLAMING Intern Transport Toyota 80V-serie! Hefvermogen van 2,0 t/m 3,5 ton. Kijk op onze website

greenity-steenvoorden 200206.indd 1

06-02-20 10:21

Ventilatoren Klima ventilatoren. Gelijkstroomventilatoren.

n

www.vlaming-interntransport.nl of voor gebruikte machines op: www.vlaming-occasions.nl.

d t

S

W

T: +31 (0)228-565011 Zaadmar kt 8 | Bedr i j f venpar k WFO-Wes t | Zwaagdi j k -Oos t | T 0228 -565010 | F 0228 -565015 | E inf o@vl aming -gr oep.n l

van

Beh incl

09-17 14:22

adv.pag G62.indd 59 8 28

koelinstallaties

.nl - Wieringerwerf - 0227-603353

greenity-helmus 19

EN ONKRUIDBEHEERSING

I NHO U D

12 Emissie verlagen Met flow-schuimen en coaten is de emissie bij ontsmetten te beperken.

46 Tulpentekoop.nl Dave en Mat Boots bouwden een eigen website voor afzet aan de consument.

26 Imago tulp Tulp heeft vooral in Amerika een solide imago. Waarom?

In dit nummer 6  Tulp in elf verhalen 7 Samenwerking leidt

Vaste rubrieken 4  In de media 8  In gesprek Elaine Vlaming 11  Column Emiel van Tongerlo 21  5 minuten Kees Hopman 22  KAVB 30  Vakvenster 34  Ooit 35  Stigastip 36  Anthos 41  CNB 51  Vaste planten Rudbeckia 52  Hobaho 53  Teeltverbetering 54  Teeltadvies 58 het onderzoek van... Paul Arens

tot initiatief pilotbedrijf 12  ‘We moeten af van emissie bij bolontsmetting’ 16  Veredelen op resistentie 18  Top 3 tulpenziekten 26  ‘Tulp herinnert aan verloren cultuur’ 28  Tulpenfestival in Shanghai in oktober 32  Aanloop tot systeemsprong tulp 38  Meer halen uit de markt voor droogverkoop 46  Tulpentekoop.nl: keuzevrijheid voor de consument 48  Tulpenaanvoer bij Veiling Rhein-Maas kan lonen

Op de cover

Greenity staat grotendeels in het teken van de tulp: van imago tot veredeling, van onderzoek tot markt.

9 oktober 2020

3

9 oktober 2020

VA N D E R E D A C T I E

IJzersterke tulp

Kok Hem laat komend teeltjaar zitten

André Leegwater — Redacteur [email protected]

Het bloembollenbedrijf van Piet en Ferry Kok in Hem dat eerder door een brand werd verwoest laat komend teeltjaar het kweken van tulpenbollen schieten. Ze konden niet aan plantmateriaal ko- men en de twee hadden er weinig fiducie in het bedrijf weer hele- maal startklaar te kunnen hebben in juni.

Vraag een willekeurige passant in het buiten- land waaraan hij denkt bij Nederland en hij zal antwoorden: tulpen, molens, klompen. Afhan- kelijk van leeftijd en belangstelling eventueel aangevuld met Cruijff, of wiet. Niet per se in die volgorde, maar de tulp staat altijd in dat rijtje. Nederland en tulpen zijn in het buiten- land onlosmakelijk met elkaar verbonden. De Rijksoverheid heeft dat goed begrepen en de tulp zelfs laten verwerken in het internationa- le logo van ons land: de letters NL die verbon- den worden door een tulpenkop. Het imago van de Nederlandse tulp is ijzer- sterk. En dat is voor de tulpensector een groot goed. Dat is iets om te koesteren. Het is echter geen reden om rustig achterover te leunen. Want vraag diezelfde passant hoe en wanneer een tulp groeit, en hij weet het niet. Geen flau- we notie. O ja, plant je tulpen in het najaar? Er is dus nog wel wat missiewerk te verrichten. We moeten de consument veel meer vertellen over onze prachtige tulp. En als we toch bezig zijn, dan kunnen we me- teen laten weten dat tulpenkwekers moderne ondernemers zijn. Dat tulpenkwekers er alles aan doen om een prachtproduct af te leveren. En dat tulpenkwekers oog hebben voor de om- geving waarin zij ondernemen. Dat betekent dus ook dat milieubelasting uit den boze is. De meeste consumenten weten niet wat tul- penkwekers allemaal doen om duurzamer te werken. Dat ze daar veel tijd, energie en geld in steken. Ze proberen bijvoorbeeld nieuwe manieren van gewasbescherming uit en gaan op zoek naar cultivars die minder vatbaar zijn voor ziekten. We moeten dus veel meer vertellen over de prachttulp en de productiewijze. Want tulpen groeien niet vanzelf en tulpen verkopen zich- zelf ook niet. Er schuilt een prachtig verhaal in de tulp. Laten we dat vertellen aan iedereen die het horen wil. In deze Greenity hebben we alvast een beginnetje gemaakt.

Het bedrijf Kok Hem B.V. brandde in de nacht van zondag 20 septem- ber af. Daarbij gingen het machi- nepark en de gehele bollenkraam van 20 hectare verloren. De onder- nemers hebben besloten dit sei- zoen helemaal geen bollen meer te planten. Daar ging wel wat discus- sie met de verzekeraar aan vooraf. “Je bent verplicht om de schade zo klein mogelijk te houden, maar het moet wel realistisch zijn dit jaar weer op te starten. Je moet het goed doen en het moet wel renda- bel zijn”, meent Ferry Kok. Hij en zijn vader konden bijvoor- beeld niet aan nieuw en goed plantmateriaal komen. Dat was erg schaars. “Het bloembollenbe- drijf Wit Flowerbulbs, dat eerder dan ons werd getroffen door een brand, had alles wat er was al op- gekocht.” Bovendien was het maar zeer de vraag of het een haalbare kaart zou zijn geweest om in juni 2021 alles alweer nieuw gebouwd te hebben ‘gezien de coronatijd en de huidige drukte in de bouw’. Daarnaast verwachtten de kwekers niet op tijd alle benodigde machi- nes te hebben. “Dan zou je veel

moeten gaan inhuren. Dat gaat wel, maar dat kan niet uit. Kost een teelt dan niet meer dan dat het oplevert?” ASSORTIMENT Nu neemt de ondernemers de tijd om plantgoed aan te kopen. In sa- menspraak met hun intermediair bekijken ze wat het assortiment moet worden. Ze zijn er nog niet over uit of dit een wending bete- kent in hun oorspronkelijke assorti- ment. Ferry verwacht voor het gros voor hetzelfde assortiment te gaan. “Maar wat bij ons niet liep, gaan we natuurlijk niet kopen.” Het bedrijf verkocht voorheen ongeveer de helft aan Nederlandse broeiers en de rest aan de broeierij-export. Het opruimen en de sloop van het bedrijf in Hem loopt momenteel vertraging op vanwege het saneren van asbest. De komende tijd gaan de ondernemers met aannemers in gesprek over de heropbouw van hun bedrijf. Ferry: “Nu we toch niet planten, is de druk wat van de ke- tel en dat geeft lucht.” Ze richten zich er nu op in augustus helemaal klaar te zijn.

R E C T I F I C AT I E

In het artikel Goedgekeurd op pagina 25 van Greenity 77 staat dat Hippeastrum ‘Denver’ gegarandeerd drie stelen geeft. Dit is niet correct. Dit moet zijn: ‘Denver’ geeft vaak nog een derde steel.

4

23 oktober 2020

S T E L L I NG

Grenzen aan de groei zijn voor tulp bereikt

De effecten van de coronacrisis op de handel in tulpen- bollen en -bloemen zijn wisselend positief en negatief, maar het is verstandig het areaal niet uit te breiden. De natuur hielp nu een handje bij het beperken van de oogst, maar bij topopbrengsten snijdt de sector zichzelf in de vingers.

74 % E E N S

Op www.greenity.nl kunt u reageren op de nieuwe stelling: ‘Door corona bijna geen personeel te krijgen’.

Nobelprijs geeft veredeling hoop op Crispr-Cas

De toekenning van de Nobelprijs voor scheikunde aan wetenschappers Emmannuelle Charpentier en Jennifer Doudna voor de ontwikkeling van de DNA-schaar Crispr- Cas geeft de Nederlandse veredeling hoop. Veredelaar Plantum ziet in de prijs een kans dat de discussie over het gebruik ervan in een stroomversnelling brengt. De twee wetenschappers hebben de techniek, die deels in Nederland is ontwikkeld, omgezet in praktisch gereedschap. Dat kan worden gebruikt in de medische en agrarische sector. Crispr-Cas wordt ook gezien als een van de antwoorden om in 2030 aan de eisen te voldoen voor de verduurzaming van de bloembollenteelt. Onder meer de Nederlandse Akkerbouw Vakbond noemt dat expliciet in een reactie op het Uitvoe- ringsprogramma Gewasbescherming, dat vorige week door landbouwminister Carola Schouten werd gepresenteerd. Ook veredelaar Dümmen Orange pleit voor toelating van de tech- niek, die gebruikt wordt om veredeling te versnellen. Momenteel wordt in Europa nog gediscussieerd over het ge- bruik van de techniek. Het Europese Hof van Justitie bepaalde dat Crispr-Cas valt onder de juridische definitie van geneti- sche modificatie. Hoewel er wetenschappelijk sprake is van twee verschillende technieken, staat die definitie versoepeling van de regels in de weg. Crispr-Cas draait om stukjes erfelijk materiaal die in bacteriën in een rijtje achter elkaar liggen. Die helpen de bacterie virus- sen te herkennen en in stukken te knippen. Die techniek is door de Nobelprijs-winnaars gebruikt om gericht in erfelijk materiaal van onder meer planten te knippen ommutaties te veroorzaken. Die kunnen ook in de natuur ontstaan, maar de kans de juiste mutatie te vinden is klein. Met de mutatie kan een ongewenste eigenschap van een plant worden verwijderd.

Calla’s in hoofdrol bij Meiland ‘Ome Jaap, is het niet mooi om jouw calla’s te gebruiken voor de boekpresenta- tie’, stelde Montana voor bij de voorbereiding van de boekpresentatie van haar vader Martien Meiland in Huis ter Duin in Noordwijk, vorige week. Zo kregen de producten van Noordwijkerhouter callakweker Jaap Meiland de hoofdrol. Het werd een echt mediacircus. Meiland, de kweker, heeft jaarrond calla. Hij teelt de bolbloemen in Spanje en in Nederland, dus kon de familie in eigen beheer de aankleding van de presentatie regelen, waarbij behalve voor het boek ook reclame voor de calla is gemaakt.

C O L O F ON

23 oktober 2020 De redactie werkt op basis van een redactiestatuut. Aan alle artikelen en rubrieken wordt de meest mogelijke zorg besteed. Uitgevers, redactie en medewerkers aanvaarden echter geen enkele aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die direct en/of indirect kunnen voortvloeien uit de inhoud van artikelen en/of advertenties. De redactie houdt zich het recht voor om ingezonden brieven enmededelingen niet te plaatsen dan wel te wijzigen of in te korten. Overname van artikelen, berichten of fotografie is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de redactie. Greenity is een voortzetting van het tijdschrift BloembollenVisie (2003-2017). BloembollenVisie ontstond uit een samenvoeging vanMarktVisie (CNB) en Bloembollencultuur (KAVB). REDACTIE Hans van der Lee (hoofdredacteur), Lilian Braakman, Arie Dwarswaard, Ellis Langen en Monique Ooms (vakredacteuren), André Leegwater (eind- en webredacteur) FOTOGRAFIE René Faas VORMGEVING Tine vanWel en Lianne van ’t Ende WEBSITE www.greenity.nl CONTACT Postbus 31 | 2160 AA Lisse | tel. 0252-431 431 | [email protected] ADMINISTRATIE tel. 0252-431 200 | [email protected] REDACTIEADRES Heereweg 347 | 2161 CA Lisse ABONNEMENTEN Excl. btwper jaar:Nederland€275,–, Europa€295,–, buitenEuropa€325,– ADVERTENTIES Bureau Van Vliet bv | Postbus 20 | 2040 AA Zandvoort | tel. 023-5714745 | [email protected] UITGEVERS KAVB en CNB ISSN 2589-4099

Vanwege de vele afgelastingen van evenementen door het coronavirus staat er in deze Greenity geen agenda. Op www.greenity.nl vindt u een actueel overzicht.

5

23 oktober 2020

Tulp in elf verhalen

“De consument koopt puur vanwege de emotie die tulp oproept en de waardes die hij eraan toekent”, zegt Aae Nijman in het artikel over het imago van de tulp. Maar welke emotie is dat en om welke waardes gaat het eigenlijk bij de tulp? Vast staat dat het imago van de tulp ijzersterk is. Dat blijkt ook weer tijdens de tulpenshow in Shanghai, het eerste grote bolbloemenevenement dat in deze coronatijd is gehouden. Om de rest van de wereld ook

In dit nummer heeft de tulp een prominente rol, zoals de cover al laat zien. De tulp is een iconisch product, maar halen we er uit wat er in zit? Met elf verhalen belichten we de teelt van bijna alle kanten. Daaruit blijkt hoe belangrijk de teelt voor de sector én voor Nederland is.

weer van voorjaarsbloeiers als de tulp te voorzien, gaan de bollen nu de cellen van exporteur uit. Zie pagina 26, 28 en 30

Tekst: Hans van der Lee

Is de markt voor tulpen niet een keer verzadigd? Het stabiliseert, concludeert de Rabobank. Anthos denkt echter dat meer uit de markt te halen is, als we de consument nog beter leren kennen. Die consument weet ook nog te weinig van tulpen, want kopers blijken die voorjaarsbloeier vaak in het voorjaar te planten bijvoorbeeld. Dat komt het resultaat niet ten goede. Werk aan de winkel dus, stelt Anthos. Zie pagina 38

Dat de tulp verbindt, blijkt onder meer uit de verhalen over het onderzoek in de tulpensector. Twee publiek private samenwerkingen laten zien dat fundamenteel onderzoek en praktische oplossingen heel goed samengaan. De vierjarige programma’s De Groene Tulp en Systeemsprong Tulp hebben tot doel de uitkomsten van het onderzoek zo goed als praktijkrijp te presenteren. Zie pagina 7, 32 en 34

Is het kopen van een tulpenbol een kwestie van zien en voelen? Volgens Boots in Hem gaat het prima online. Inmiddels zetten ze tulpenpakketten af, waarbij de klant zelf kiest en samenstelt. Tulpen te koop. De tulpenbos wordt nog veel via de traditionele route afgezet: de veiling. 75 miljoen tulpen vinden hun weg naar de handel via de Duitse veiling Rhein-Maas en dat aantal neemt toe. Zie pagina 46 en 48

De lange adem is tegelijkertijd ook hard nodig. Veredelen op resistentie is zo’n zaak van geduld. Drie partijen zijn al bijna een kwart eeuw bezig met het versterken van de tulp. Letterlijk, zodat de bol beter tegen ziek en zeer kan. Er zijn al resistenties te melden en er komt nog meer aan op korte termijn. Welke bedreigingen het grootst zijn voor de tulp komt ook aan bod. Zie pagina 16 en 18



23 oktober 2020

Samenwerking leidt tot initiatief pilotbedrijf

23 oktober 2020 dat risico ook enigszins afdekken. Dat staat in het Uitvoeringsprogramma.” ERVARINGSKENNIS Directeur Piet Boonekamp van Artemis doet vanuit zijn brancheorganisatie ook graag mee. “Vanuit onze leden kunnen we een breed scala aan kennis en producten aanbieden die de tulpenteler kunnen hel- pen om tot een toekomst te komen zoals die is verwoord in de visie van de overheid over de circulaire landbouw. Daar horen weerbare teelten bij. De weg daar naartoe moet je met de praktijk samen doen. In de akkerbouw zijn we gestart en hebben we in het eerste jaar de teeltcyclus in kaart gebracht. Op die manier leg je ervarings- kennis vast. Deze experimentele ruimte zit ook in het Uitvoeringsprogramma van de Visie Gewasbescherming 2030 van LNV en het gezamenlijke bedrijfsleven. Met een pilotbedrijf laat je aan telers zien wat er kan en ontwikkel je gezamenlijk bouwste- nen die helpen om deze manier van telen geaccepteerd te krijgen.” Boonekamp benadrukt dat de overheid wel moet zorgen voor een steunfonds voor de pilotbedrijven. “Als je als overheid wil, dat telers een risico nemen, dan moet je Voor Joris Roskam van Proeftuin Zwaag- dijk is het initiatief voor een pilotbedrijf vanuit De Groene Tulp een logische stap. “Het is goed om met de resultaten de praktijk in te gaan. De groene aanpak van het middelenpakket is voor telers niet gemakkelijk. Door met een of meer pilotbedrijven te gaan werken, kun je ondernemers meenemen in dit succes. Zo kun je laten zien dat dingen kunnen en krijg je een olievlekwerking steeds verder de praktijk in. Dit is echt een stap verder dan een proefveld. Van Proeftuin Zwaag- dijk kunnen wij de resultaten die op het pilotbedrijf worden behaald meetbaar maken.” Ook KAVB-voorzitter Jaap Bond is en- thousiast: “Dit project is gericht op de toekomst. Het past in het model van de proeftuinen, waarmee de KAVB aan de slag is gegaan. En het past ook in de scena- riosessies die de KAVB-productgroep Tulp heeft gedaan waarbij is nagedacht over de toekomst van de tulpenteelt. Dit is echt een mooie stap.”

In het PPS De Groene Tulp staat het vinden van praktische oplossingen voor een toekomstbestendige tulpenteelt centraal. Het onderzoek vindt vooral op kleine schaal plaats. Deels gaat De Groene Tulp nu de volgende fase in: het testen van oplossingen in de praktijk. Vier partijen ondersteunen dit idee van harte. “Hier wordt ervaringskennis opgedaan.”

Tekst: Arie Dwarswaard | Fotografie: René Faas

P rojectmanager Michel Jansen ven die biologische bestrijders en groene gewasbeschermingsmiddelen en biostimu- lanten verkopen. “Directeur Piet Boone- kamp vertelde dat er voor de akkerbouw met pilotbedrijven zou worden gestart. Daar konden de resultaten van veldproeven worden getest in de praktijk. Hij vroeg zich af of zoiets voor de bollensector ook zou kunnen. Dat idee ben ik niet vergeten.” In De Groene Tulp vindt nu ook vooral onderzoek plaats bij met name Proeftuin Zwaagdijk. In het overleg dat Jansen met enige regelmaat heeft met de deelne- van PPS De Groene Tulp bezocht vorig jaar de ledenvergadering van Artemis, de vereniging van bedrij- mende partijen bracht hij het onderwerp van de pilotbedrijven onlangs ter sprake.

“We doen in De Groene Tulp op diverse terreinen onderzoek naar een vermin- derde afhankelijkheid van gewasbescher- mingsmiddelen en dat doen we op kleine schaal. Opschaling naar praktijkniveau is noodzakelijk en dat kan heel goed op een pilotbedrijf. Daarbij begin je met de ondernemer bij het begin. Je neemt de hele teeltcyclus door om zo na te gaan waar welke problemen zitten en hoe en vooral waarom de teler dat aanpakt.” De samenwerkende partijen in De Groene Tulp snapten het verhaal. “Iedereen was enthousiast. Dat was het moment om een stap verder te zetten. Kunnen we hiervoor een samenwerkingsovereenkomst opstel- len? Daar stemden Proeftuin Zwaagdijk, Artemis en de KAVB mee in. En Stichting ROL is ook geïnteresseerd.”

7

23 oktober 2020

I N G E S P R E K

#bovenkop

#Kop

#Intro

Tekst: ### | Fotografie: ###

I nitiaal TUSSENKOP ###Plat

23 oktober 2020

23 oktober 2020

8

23 oktober 2020

‘Zelfstandigheid en nieuwsgierigheid ontwikkelen’

Onderwijs is cruciaal voor het voortbestaan van het bollenvak. Daarbij is belangrijk dat het onderwijs aansluit bij de behoefte in de beroepspraktijk. Het Clusius College in Hoorn bereidt studenten via de studierichting Plantenteelt voor op een baan in de bloembollensector. Door intensief contact te hebben met ondernemers en de ontwikkelingen in het vak op de voet te volgen probeert de opleiding de overgang van onderwijs naar praktijk zo soepel mogelijk te maken.

Elaine Vlaming STAGEBEGELEIDER CLUSIUS COLLEGE

Het Clusius College leidt studenten op voor ‘leven en werken in een groene wereld’, op zowel vmbo- als mbo-niveau. Daarbij is aandacht voor natuur en duurzaamheid, maar ook voor voedsel en leefomgeving. Elaine Vlaming is nu zo’n zes jaar stagebege- leider bij het Clusius College in Hoorn. Zij helpt studenten een stageplaats te vinden die goed matcht, is aanspreekpunt tijdens de stage en onderhoudt contact met de stagebedrijven. Vlaming was lange tijd onderzoeker in onder andere de lelieteelt en tot 2018 actief als raadslid en CDA-fractievoorzitter in de politiek van de gemeente Hollands Kroon.

Tekst: Monique Ooms | Fotografie: René Faas

Hoe gaat het met de instroom van jonge kwekers in de studierichting Plantenteelt? “Dit jaar zijn er zo’n veertig eerstejaars ingestroomd, waar- van negentien bollentelers, veelal op niveau 4. Daar zijn wij best tevreden over, het is een tijd minder geweest. Een groot deel van deze nieuwe instromers is beoogd bedrijfsopvolger. Een aantal studenten kent het bollenvak uit de directe woon- omgeving of via familie, waar zij vaak in hun vrije tijd heb- ben gewerkt. Het gros is jongens, maar we hebben ook meis- jes die de opleiding doen, en daar zitten ook bedrijfsopvolgers bij. Wij hebben eigenlijk nooit studenten die helemaal geen relatie met het vak hebben. Wij leiden op voor drie niveaus: niveau 2, medewerker teelt, niveau 3, vakbekwaam mede- werker teelt, en niveau 4, vakexpert teelt en groene technolo- gie (middenkader/management). Een deel van de studenten, waaronder een aantal beoogde bedrijfsopvolgers, stroomt na deze mbo-opleiding door naar het hbo om een goede basis te hebben voor de toekomstige overname van het familiebedrijf of een leidinggevende functie in een bedrijf.” Hoe proberen jullie vanuit het onderwijs in te spelen op de behoefte in de praktijk? En weet je wat die behoefte is? “Het bedrijfsleven wil mensen die breed opgeleid zijn. Ze moeten kennis hebben van bollen, maar ook over bemesting,

23 oktober 2020 een eigen bedrijf starten en ondernemersvaardigheden leren. In het broeierijproject leren ze hoe je tulpen moet broeien en verkopen. Ook moeten ze zelfstandig beslissingen nemen, samenwerken, taken verdelen en daarbij elkaars kwaliteiten benutten, creatief en flexibel zijn. Dan zijn er gewasbescherming, precisielandbouw, duurzaamheid, eco- nomie, management en personeel. Ik ben zelf secretaris van de Bollenacademie, waarin bedrijfsleven, onderwijs en belan- genorganisaties met elkaar samenwerken. Daar hoor ik wat er leeft in het vak. Verder ga ik veel op bezoek bij bedrijven, organiseren we excursies en gastlessen. Dat zijn allemaal momenten waarop onderwijs en praktijk elkaar ontmoeten en we met elkaar kunnen afstemmen waar behoefte aan is.” Hoe bereiden jullie jonge kwekers voor op de praktijk? “Door theorie aan te bieden, als basis. Daarnaast is de oplei- ding erg praktijkgericht en gaan studenten zelf aan de slag. Het excursieprogramma speelt daarin een belangrijke rol. We gaan op bezoek bij mooie, innovatieve bedrijven en laten ‘de jongens en meiden van het zand’ op bezoek gaan bij ‘de jongens en meiden van de klei’, dat geeft mooie inzichten. Ook organiseren we praktijkmiddagen waarbij studenten met een thema aan de slag gaan, zoals: natuurinclusief, wat is dat? Verder is er de College Company, waarbij studenten

9

23 oktober 2020

I N G E S P R E K

‘We leren onze studenten te observeren wat er leeft in de wereld en dit te vertalen naar hun eigen vakgebied’

nog de stages, die een belangrijk en leerzaam onderdeel zijn van de opleiding. De eerste twee jaar lopen ze twee dagen per week stage en dat mag niet bij het familiebedrijf. Ze delen hun ervaringen in de klas, daar wisselen ze uit waar ze tegenaan lopen en wat ze leren. Daar leren de klasgenoten dan ook weer van. Het derde jaar is een buitenlandstage. Daarvoor moeten studenten zelf alles regelen en organise- ren. Van het vinden van een bedrijf en huisvesting tot aan de reis en de bijbehorende documenten. Eenmaal daar, zijn ze volledig op zichzelf aangewezen, ‘mam’ is er even niet om ze te helpen. In die periode ontwikkelen studenten zich snel. Ze maken kennis met een andere wereld, leren problemen op te lossen onder andere omstandigheden. Verder doen ze het laatste jaar een onderzoek voor een bedrijf over een onderwerp naar keuze. Dat kan gaan over rassen, bemesting, logistiek of waar hun interesse en dat van het desbetreffen- de bedrijf ook maar naar uitgaat.” Waar focussen jullie vanuit de opleiding vooral op? “Belangrijk is dat studenten zelfstandig kunnen werken en een bepaalde nieuwsgierigheid ontwikkelen. Daarvoor hebben ze kennis en vaardigheden nodig die wij ze hier aanreiken. Daarnaast leren we onze studenten om goed om zich heen te kijken, te observeren wat er leeft in de wereld en dit te vertalen naar hun eigen vakgebied. We zetten ze ook aan het denken over hun toekomst: wat zou jij willen en hoe ga je dat realiseren? Ik vind het mooi om te zien hoe studenten zich ontwikkelen. Ze komen binnen als jongens en meisjes en gaan hier weg als jongvolwassenen, wij maken een stukje van hun reis mee. Ons doel is de studenten zoveel mogelijk ervaringen mee te geven en ze klaar te stomen voor de stappen die ze hierna gaan zetten. Uiteindelijk moeten ze op eigen benen kunnen staan. Wij zijn een klein onderdeel in dat proces.” Jullie werken er hard aan om onderwijs en praktijk op el- kaar te laten aansluiten. Toch hoor je soms over ‘de kloof ’ tussen vraag en aanbod. Herken je dat? “Wij staan altijd open voor geluiden uit het vak. Wat mist er nog, wat kan er nog beter? Laat het ons weten, dan gaan we daar graag mee aan de slag. In drie jaar tijd moeten studen- ten heel wat verwerken, maar belangrijk is natuurlijk wel dat we het goede doen. Overigens merken wij dat er erg veel vraag is, er zijn meer stageplekken dan studenten. Bedrijven

bellen ons geregeld op met de vraag of we ‘nog een paar goe- de mensen’ voor ze hebben. De behoefte aan goed en breed opgeleid personeel blijft.” Dat maakt instroom van nieuwe studenten heel belangrijk. Wat doet het Clusius College zoal om jong talent aan te trekken? “We geven voorlichting bij vmbo-scholen en op opleidings- markten en benadrukken daarbij dat het bollenvak veel meer is dan ‘met je voeten in de klei staan’ en trekker rijden. Dat er veel technologie en innovatie bij komt kijken, dat het bollenvak internationaal is en verschillende, interessante beroepen te bieden heeft. Bedrijven die in de zomermaan- den bollenpellers over de vloer hebben, kunnen de jeugd daar al enthousiast maken voor het vak. Daar ondersteunen wij graag bij. Dan komen we langs om het verhaal over onze opleiding te vertellen en over de kansen die het vak te bieden heeft. Als we dit als onderwijs en bedrijfsleven samen oppakken, kunnen we stappen vooruitzetten.” Wat is het effect van corona op jullie onderwijs? “Voor de zomervakantie kregen studenten alleen online les, stages konden gelukkig in de meeste gevallen wel doorgaan. Nu komen ze twee dagen per week naar school en krijgen ze een dag online les. Het is schipperen met de ruimte en we bewaken dat iedereen afstand houdt. Toch willen we het zo doen omdat we merken dat het voor studenten belangrijk is om naar school te komen, elkaar en hun docenten te zien en met hun projecten bezig te zijn. Helaas kunnen verre buiten- landstages nu niet doorgaan en moeten ze in Europa blijven. We kijken uit naar betere tijden.”

10

23 oktober 2020

C O L UMN

Stars and Stripes Emiel van Tongerlo — Verkoper Zabo Plant [email protected]

Het was 2016, het begin van mijn carrière als co- lumnist en ik schreef een column over de presi- dentsverkiezingen in de VS. Hillary Clinton stond in iedere peiling een straatlengte voor op haar ri- vaal Donald Trump. Trump maakte zich zelfs bij de eigen achterban belachelijk en zou nóóit meer kunnen winnen. De rest is historie. We schrijven najaar 2020. Met een glimlach kijk ik terug in het archief op mijn stukje van vier jaar geleden en concludeer dat we in roerige tijden zijn beland en dat de geschiedenis zich wellicht herhaalt. Na veertien jaar reizen in ‘The land of the free’ denk ik een klein beetje gevoel te hebben bij de Amerikaanse cultuur. Met Trump is er een andere wind gaan waaien binnen het handelsspel met China. Wellicht kunnen we hier als (lelie)bol- lenexport nog lering uit trekken? Als Nederlander is het lastig een volledig oordeel te geven over het politieke klimaat in Amerika. Vooral de locatie waar de meeste stemmen wor- den behaald is bepalend voor de uitslag. Er heerst grote verdeeldheid tussen de staten. De kiezer in Amerika zal na vier onstuimige jaren nu zijn stem moeten uitbrengen tijdens een pandemie. Wie de politieke discussie volgt, kan niet anders conclude- ren dan dat we in een circus zijn terechtgekomen. Manipulatie en moddergooien. Twee bekvechten- de zeventigers die de ander de schuld geven van wat er door eigen toedoen is misgegaan. In Ne- derland wordt er wel eens lacherig gedaan over de onbehouwen populistische president met dat vreemde haar. Het is hier op een verjaardag niet heel verstandig om positieve dingen over Trump te vertellen. En wat te denken van de verwarde, bejaarde Biden, die moeite heeft om hele zinnen uit te spreken. Welke artiest er ook als kandidaat in de ring stapt, voor de meeste van onze Amerikaanse klanten die ik spreek zal de strijd tussen de pre- sidentskandidaten hun een worst zijn. De politie- ke voorkeur, democraat of republikein, is vaak al van huis uit bepaald. De kansberekeningen laten nu zien dat Trump niet meer kan winnen. Dit was vier jaar geleden hetzelfde verhaal…

14 augustus 2020

11

14 augustus 2020

‘We moeten af van emissie bij ontsmetting’

De in de praktijk gangbare bolontsmettingstechnieken staan in een kwaad daglicht. Bij dompelen, douchen en schuimen is de kans op emissie te groot. Inmiddels zijn er alternatieven in gebruik. Flow-schuimen en coaten zijn uiteenlopende methoden, maar hebben met elkaar gemeen dat ze de emissie van bolontsmetting beperken.

Tekst: André Leegwater | Fotografie: René Faas

C oating van bollen om de werkzame stof op de bol te houden beproeft Ed Nobel sinds 2016. Hij vertaalde deze techniek uit de zaaizaadbe- handeling met zijn bedrijf Agri Treat Projects en ontwikkelde met Machinefabriek Akerboom een coatingproces om bollen met fungici- den te behandelen. Begin dit jaar werd de nieuwe techniek op de Mechanisatie- tentoonstelling in Vijfhuizen beloond met de Noviteitprijs 2020. Na enkele proeven bij Proeftuin Zwaagdijk gaan dit najaar bollenkwekers er voor het eerst mee aan de slag in de praktijk. In samenwerking met Agri- firm-GMN zijn vijftien kwekers uitgenodigd om enkele kisten te laten behan- delen. Deze praktijkproeven vinden plaats in de Bollenstreek, het noordelijk zandgebied en West-Friesland en waarschijnlijk ook de Noordoostpolder. Nobel plaatst hier zijn opstelling op enkele centrale locaties, waar de kwekers hun kisten heen brengen. “Ze kunnen dan met eigen ogen zien hoe het proces werkt en hoe de snelheid en verdeling van de coating zijn”, zegt Nobel. BESCHERMD BEWAREN De coating wordt nu aangebracht vlak voor het planten, maar het idee is dit zo vroeg mogelijk te doen, na het pellen en sorteren, zodat de bollen al beschermd de bewaring in kunnen. Nobel: “Maar uiteindelijk moet de kweker kijken wat het handigste is voor zijn bedrijf.”

Ed Nobel van Agri Treat Projects: “Met coaten is 30 tot 50 procent te besparen op middelen.”

12

23 oktober 2020

COATEN E.J. HOGERVORST EN ZONEN BV | NOORDWIJKERHOUT: ‘Dompelvloeistof lekt niet weg’

Klaas Hogervorst uit Noordwijkerhout liet twee kistenmet hyacintenbollen coaten tijdens de demon- stratie van Ed Nobel bij Machinefabriek Akerboomop 16 oktober. Zijn eerste indruk is positief. “Het werkt relatief snel: 5minuten per kist met een nogmaar smalle coatlijn. En de bedekking ziet er goed uit.” Hij besloot mee te doen aan de praktijkproef omdat in het onderzoek coaten er goed uit kwam. “Het grote voordeel is dat er niets van de dompelvloeistof weglekt. Er komt geen druppel onder de kist vandaan.” Je kunt dus coaten en direct planten. Hogervorst is op zoek naar een alternatief voor dompelen omdat zijn dompelbad gedateerd begint te raken. Hij vindt het een pluspunt dat met coaten het milieu wordt ontzien. “De middelen blijven in de grond wellicht langer aan de bol plakken. Dit zou het goede resultaat in de proeven kunnen verklaren. Als dat zo is, kunnen we misschien minder middelen gebruiken.” Hij hoopt wel dat het planten met de gecoate bollen goed gaat. “De losse velletjes met coating moeten niet wegwaaien, want dan is jemilieuwinst in één keer weg. Maar dat is wellicht op te lossenmet bijvoorbeeld zeven of afzuiging tijdens het coaten.” ECA-WATER SANDER WUESTENENK | CREIL: ‘Met minder middelverbruik is al veel gewonnen’ Geen ontsmettingsmiddel, maar wel eenmanier omhet middelengebruik terug te dringen is het gebruik van ECA-water van BlueSense. Dit middel heeft via de KAVB onlangs weer een vrijstelling gekregen voor gebruik in de bollenteelt. Vooral lelietelers hebben er al ervaring mee opgedaan. Sander Wuestenenk in Creil is een van de eerste tulpentelers die het aandurven ECA-water in de praktijk te testen bij het ontsmetten voor het planten. “We gaan het met zes kisten proberen. Eerst dompelen in ECA-water, laten uitlekken en dan de ‘gewone’ ontsmetting”, zegt Wuestenenk. “Door ze eerst te dompelen in ECA-water voorkom je ook dat je eventueel zuur versmeert. De sporen aan de buitenkant van de bol ben je al kwijt. De bollen nemen daarna wel minder vloeistof met werkza- me stof op, dus is het afwachten wat daarvan het resultaat is.” Wuestenenk hoopt dat de proef goed uitpakt. “Uiteindelijk willen we terug in het middelengebruik, want daarin wordt steeds meer geknepen. Maar onze afnemers verlangen wel kwaliteit.” Hij beseft dat deze ene proef niet alles zegt. Een proef met alleen ontsmetten met ECA-water durft hij niet aan. “Met minder middel is al veel gewonnen, want het is beter voor het milieu en de portemonnee.”

23 oktober 2020

13

23 oktober 2020

De coating en ontsmettingsmiddelen worden in één werkgang gemengd. De bollen gaan over ronddraaiende rollen over de lijn en krijgen de coating uit ‘douchestraaltjes’. De coating zorgt ervoor dat de middelen rondom aan de bol hechten. “Door de samenstelling worden de bollen goed bedekt. Hierdoor is een besparing op middelen te halen van 30 tot 50 procent, afhankelijk van de partij. De ene cultivar is nu eenmaal gevoeliger voor bijvoorbeeld zuur dan de andere. Dat weet de teler zelf het beste.” WAKKER GESCHUD Flow-schuimen vindt zijn oorsprong in de teelt van plantuien. Total Systems en CAV Agrotheek zorgden ervoor dat er een machine beschikbaar kwam voor de bollenteelt. Uit onderzoek van Proeftuin Zwaagdijk bleek dat de techniek goed kon meekomen met het ‘gewone’ dompelen. “Percentage zuur en huidkwali- teit waren vergelijkbaar”, aldus CAV Agrotheek-vertegenwoordiger Nico van Langen. Hij werd naar eigen zeggen ‘wakker geschud’ door het project Schoon erf, schone sloot. “We moesten toe naar een fustloze toepassing om nadruppe- len van het fust te voorkomen. Dan vermijd je emissie naar de sloot.” Sinds de proef in Zwaagdijk, vijf jaar geleden, is het snel gegaan met de toepas- sing van flow-schuimen. “Er zijn ongeveer tien kwekers met een eigen installa- tie en CAV heeft er vijf, waarvan twee mobiel die we op locatie verhuren. Alles bij elkaar wordt ongeveer 1.000 ha behandeld door flow-schuimen”, zegt Van Langen. Zo’n vijftig kwekers maken gebruik van de mobiele installatie. Deze wordt per vrachtwagen afgeleverd op het erf. De chauffeur stelt de machine af en helpt de kweker op te starten. TOEKOMSTBESTENDIG Van Langen noemt flow-schuimen een ‘toekomstbestendige en snel werkende’ methode met een capaciteit van vijftien tot dertig kuubkisten per uur. “Na de be- handeling verlies je geen uitlektijd. Binnen een half uur kun je planten. Verder verbruik je veel minder water en ben je flexibeler doordat je snel de mix kunt aanpassen als een andere cultivar wordt behandeld die andere middelen vraagt. Bovendien is 20% minder middel nodig.” Het belangrijkste is de beperking van de emissie met 99%. “Daar moeten we het voor doen”, meent Van Langen. “Als de waterschappen te veel middelen in het water vinden, dan raken we ze kwijt.” Mede daarom ziet hij onder kwekers veel belangstelling. Illustratief is dat CAV Agrotheek zijn twee douches weg heeft gedaan. “Dat zijn enorme waterfabrieken. Dat moet je niet meer willen.”

FLOW-SCHUIMEN STEF VAN VILSTEREN | LUTTELGEEST: ‘Je moet het een beetje in de vingers krijgen’

Stef van Vilsteren van bloembollenbedrijf Vavi Tulips in Luttelgeest teelt zo’n 40 ha tulpen. Voor het planten ontsmet hij de bollen zelf door te schuimen met een mobiele flow-schuiminstallatie. Deze huurt hij van CAV Agrotheek. “We wilden niet meteen zo’n installatie kopen omdat het nog in de experimentele fase zit. Ik heb er niet aan zitten rekenen, maar ik denk dat het voor onze omvang ook niet uitkan. Bovendien kun je wel weer een machine kopen, maar als dan over een paar jaar een middel wegvalt waardoor schuimen misschien ook niet meer kan, dan belandt hij in de hoek van een schuur. Dat is ook gebeurd met de bollendouche die we zes jaar geleden kochten. Dus laten we het eerst maar eens twee of drie jaar proberen voordat we weer zo’n grote investering doen. Je kunt niet altijd vooruitlopen.” De overweging ommet deze methode te werken is vooral een praktische. “We planten zelf, dus moeten de bollen klaar staan. Regen of niet, nu kunnen we zo aan de gang.” Daarnaast spelen duurzame motieven een rol. “We hebben ook voor flow-schuimen gekozen omdat je minimaal mid- del overhoudt. En de kisten blijven schoner. De claim is dat de dosering fors omlaag kan, maar dat moet ik nog zien. We moeten het eerst goed in de vingers krijgen.”

14

23 oktober 2020

greenity-helmus 1

r

it -agropartners 190110.indd 1

21-01-20 10:11 10- -19 3:54

greenity-helmus 191011.indd 1

Bezoekadres Industrieterrein ‘Kooypunt’ Takelaarsweg 2-8 1786 PR Den Helder r Industrieterrein ‘Kooy t’ Takel rs - l r r z I tri t rr i ‘ t’ l r - l r

adv.pag G62.indd 2

04-03-20 12:19

Groot in kleine teelten

i

i

Advies Voor iedere situatie op maat. Kennis van beluchting en product. Ontwerp van installaties. V or i r it ti t. i l c ti r t. t r i t ll ti . o r i r it ti t. i l ti r t. t r i t ll ti .

t

i

i

Systemen en uni Drogen en/of beware Hoogwaardige uitvoer Innovatief en energiebesp r / f r r i it r I ti f r i r / f r i it r I ti f r i

• Beschermt tegen sclerotinia en stromatinia (droogrot) • Voor een zekere oogst

Ventilatoren Klima ventilatoren. Gelijkstroomventilatoren. til t li til t r . lij tr til t r . il li til t r . lij tr til t r .

BASF Nederland B.V. Agricultural Solutions | Postbus 1019 | 6801 MC Arnhem | T. (026) 371 72 71 www.agro.basf.nl | Facebook: @BASF.Agro.nl | Twitter: @BASFagronl | Allstar ® is een geregistreerd handelsmerk van BASF. Gebruik gewasbeschermingsmiddelen veilig. Lees voor gebruik eerst het etiket en de productinformatie.

adv.pag G62.indd 59 v. .i adv.pag 68.indd 28

adv.pag G74.indd 40

18-08-20 12:02

Tussen de 14 en 25 jaar zijn drie partijen bezig met het veredelen van tulpen waarin een of meer resistenties zijn ingebouwd. Alle drie beseffen ze dat het geen gemakkelijke route is die ze hebben gekozen. Alle drie zijn ze het ook eens over de noodzaak: hier ligt de toekomst voor de tulp. Veredelen op resistentie De basis is gelegd

Tekst: Arie Dwarswaard | Fotografie: René Faas

W aar de een al enkele aansprekende resulta- ten heeft, kunnen twee anderen melden dat het aanbod eraan komt. Bij de een snel, bij de ander duurt het nog even. De drie zijn tulpenveredelaars die werken aan een tulp met een of meer resistenties tegen de belangrijkste ziekten in tulp: virus, zuur en Botrytis. De drie zijn Sylvestris van ljsbrand de Jong uit Creil, Tulip Trade van Paul Bijman uit Middenbeemster en Ecotulips BV, waarin dertien bedrijven zijn vertegenwoor- digd. Ze geven een inkijk in hun werk en hun wereld. Ze zijn realistisch over de moeite van het proces en de lengte van de weg, maar ze zijn tegelijkertijd ook overtuigd van de noodzaak van deze vorm van veredelen. DUIZEND EURO In 1996 maakte ljsbrand de Jong zijn eerste kruisingen die gericht waren op het inbrengen van resistentie tegen TBV en TVX. Bittere noodzaak om dat te doen, aldus De Jong. “Begin jaren negentig kwamen er tetraploïden op de markt met goede broei-eigenschappen. Goed te telen, maar wat je zag was dat het TBV er gaandeweg toch in sloop. Neem ‘Verandi’, waar elk jaar het TBV-percentage niet afneemt, hoe goed je ook selecteert. Als je in zo’n partij 1% virus eruit wilt halen, dan kost je dat duizend euro per hectare. Dat is een flinke kostenpost als zo’n cultivar een grote partij wordt.” De Jong had snel resultaat. Uit een kruising tussen een te- traploïde tulp en Tulipa fosteriana ‘Princeps’ kreeg hij maar liefst veertig zaden, die rode en gele zaailingen opleverden. Een ervan werd ‘Novi Sun’, die inmiddels een areaal heeft van 40 ha en een TBV-resistentie heeft die vergelijkbaar is met ‘Ad Rem’ en ‘World’s Favourite’, ongevoelig is voor TVX en voor Augustaziekte. Nadeel van deze kruising was de steri- liteit van de nakomelingen. Door een andere route te kiezen, vond hij een oranje zaailing die wel fertiel bleek te zijn en TBV-resistent. “Daar zijn we weer mee door gaan kruisen. Daarvan heeft een aantal selecties inmiddels een naam, zoals ‘Kunyun’ en ‘Milatz’, die beide ongevoelig zijn voor TBV. Dat test ik met een veldtoets door de te toetsen selecties tussen een volledig aangetaste partij te zetten. Fusarium test ik in een schuurtoets door selecties in een warme, vochtige ruimte te bewaren waar ik ook nog eens Fusarium-sporen van be- smette bollen inbreng.”

Meer resistenties inkruisen is lastig. “Ik ging ervan uit dat het gemakkelijk zou zijn om een mate van resistentie tegen Fusarium in te kruisen, maar dat is enorm ingewikkeld.” Over belangstelling vanuit de teelt en de broeierij is De Jong goed te spreken. “Je ziet de interesse voor resistente en ongevoelige tulpen toenemen, omdat het gewoon een hoop bedrijfskosten scheelt. Vanuit China en de VS is er belang- stelling voor de selecties om ze toe te passen in parken, maar ook in de vijfgradenbroei.” MERKERS VINDEN Ook Ecotulips zet in op het ontwikkelen van tulpen met meer resistenties. Directeur Kees Stoop heeft dezelfde ervaring als ljsbrand de Jong. “Toen wij in 2000 begonnen was er materi- aal van het CPRO (nu Wageningen UR) met resistentie tegen virus, zuur en Botrytis. Onze insteek was om een drievoudig resistente tulp te ontwikkelen, maar dat bleek niet eenvoudig. Virus is nog het gemakkelijkst, Fusarium al veel lastiger en Botrytis is ook een lange weg.”



23 oktober 2020

Resistentie: de plant kan niet ziek worden van een plaag. Tolerantie: de mate van schade die een plaag aan een gewas toebrengt. Vatbaarheid: de mate waarin een plant ziek wordt van een plaag.

Het inkruisen gebeurt door Wageningen UR en de zaaisels vanaf 2012 zullen zeker meervoudige resistenties bezitten. De tweedejaars zaailingen komen naar de leden van Ecotu- lips, die ze verder opkweken en selecteren. In 2017 bloeiden de eerste meervoudig resistente zaailingen. In welke mate er resistentie in deze zaailingen zit, is afwachten. “Dat kunnen we pas bewijzen als we merkers hebben. Op dit moment voert Paul Arens in opdracht van Ecotulips en medegefi- nancierd door Interpolis onderzoek uit naar een manier om die merkers te ontwikkelen (zie pagina 58 van dit nummer, red.). Als dat lukt, weten we snel meer.” Stoop is helder over de noodzaak van deze weg. “Toen we eraan begonnen, wisten we dat het lang zou gaan duren. Dat weten we nu zeker, maar we geloven er wel in. We zijn ervan overtuigd dat het gaat lukken.” Stoop noemt deze richting niet alleen belangrijk voor de sector zelf. “Dit is ook een goed signaal naar de politiek. Hier- mee laten we zien dat er wel degelijk iets gebeurt.” Hij hoop dat niet alleen de merkers helpen om meer inzicht te krijgen, maar ook dat snelle vermeerdering en de inzet van Crispr-Cas hun plaats krijgen in de toekomst van de tulp. “Die technie- ken helpen ons om nog sneller en zekerder nieuwe, resisten- te tulpen te introduceren.” KANTELING Toen Paul Bijman in 2006 startte met het veredelen van tulpen, koos hij bewust voor het inkruisen van resistenties. “Dat is de weg waar de wereld naartoe moet. Resistentie is overigens wel wat hoog gegrepen, hoor. Ik kies liever voor tolerantie.” Na veertien jaar heeft hij een gevarieerd aanbod aan eind- producten. Virustolerante gele en witte hybriden zijn klaar om de markt op te gaan. “Ik heb in alle kleuren en vormen tulpen kaar staan, waarin een hoge mate van virustoleran- tie is ingekruist. Het is het resultaat van twee generaties kruisen, waardoor het selecties zijn die geschikt zijn voor de broeierij.” Als kruisingsouder waar die resistentie volop inzit, koos hij voor Tulipa fosteriana ‘Princeps’ en ‘Cantata’. Fusarium-re- sistentie inkruisen noemt hij net als De Jong en Stoop veel ingewikkelder. “Wel heb ik altijd selecties die in de praktijk ongevoelig zijn voor Fusarium gebruikt.” De belangstelling voor deze nieuwe generatie tulpen ziet Bijman gaandeweg toenemen. “Je ziet het beeld kantelen. De belangstelling neemt toe en dat is ook logisch. Middelen om luizen te bestrijden vallen weg en het is steeds lastiger om geschoold personeel te vinden dat goed kan ziekzoeken. Dan zal je als ondernemer een keuze moeten maken.” Ondanks de lange weg die Paul Bijman al heeft afgelegd en ook nog zal moeten gaan, is hij trots op de keuze die hij veertien jaar geleden heeft gemaakt. “Ik verwacht dat er over tien jaar het nodige areaal staat van deze selecties, die de ondernemer zicht geven op producten met innovatieve eigenschappen.”

‘Ad Rem’

23 oktober 2020



23 oktober 2020

Top drie tulpenziekten

Ziektes genoeg in de teelt en broeierij van tulpen, maar er zijn er altijd die met stip bovenaan staan. Voor deze special over de toekomst van de tulp stelde Greenity een top drie samen. Naast een korte beschrijving van de ziekte zelf komen ook de belangrijkste onderzoeksprojecten en ontwikkelingen aan de orde.

Tekst: Arie Dwarswaard | Fotografie: René Faas

1 Zuur

Wat betreft de jaarlijkse schade in euro’s, staat de schim- melziekte zuur, veroorzaakt door Fusarium oxysporum, met stip op de eerste plaats. Berekeningen van de schade lopen al gauw in de miljoenen euro’s. Als de jaarlijkse opbrengst van naar schatting vijf miljard leverbare tulpen gemiddeld 2 procent zuur bevat, dan zijn 100 miljoen bollen ziek. Dat, vermenigvuldigd met een gemiddelde bolprijs van 10 cent, levert een schadepost op van 10 miljoen euro. Wat is er aan zuur te doen? Al sinds de verschijning van het Zuurboekje in 1971 geldt een lijst met adviezen, variërend van een zorgvuldige bolontsmetting, laat planten en goed drogen na het spoelen. Hygiëne is essentieel, maar zeker in een drukke oogsttijd lastig te handhaven.

Voor de controle van tulpenbollen op de inwendige aanwe- zigheid van zuur zijn machines ontwikkeld die telers en exporteurs gebruiken. Daarbij wordt niet de oorzaak bestre- den. Dat geldt wel voor diverse nieuwe ontsmettingstechnie- ken voor proceswater, waarbij ziektekiemen zoals de sporen van Fusarium worden gedood. De schade door ethyleen, een product dat vrijkomt bij een aantasting door Fusarium, is te beperken met het middel FreshStart. Vanuit het project Het Nieuwe Verwerken is een eerste aanzet gegeven tot het coaten van bollen. Dat wordt voort- gezet in De Groene Tulp. Tijdens de recente open middag op Proeftuin Zwaagdijk konden bezoekers kennis nemen van die ontwikkeling.



23 oktober 2020

Middelenpakket tulp De KAVB houdt een knelpuntenlijst bij voor alle bol- en knolgewassen. Op basis van wat telers individueel of via de KAVB-productgroepen aanreiken, bepaalt de KAVB welke knelpunten er in de teelt van deze gewassen zijn. Er is sprake van een knelpunt als er geen of nauwelijks mogelijkheden zijn om een ziekte voldoende adequaat aan te pakken. Op deze knelpuntenlijst staat bij tulp alleen de bacte- rieziekte Geelpok ofwel Helsvuur. Hiervoor zijn geen adequate middelen beschik- baar. De belangrijkste adviezen zijn om bij kans op nachtvorst de invloed daarvan zoveel als mogelijk te voorkomen en besmette partijen als laatste te ontsmetten.

Het Tulpenvirus X (TVX) is een relatief jong virus in de tulpenteelt. Het werd pas in de jaren negen- tig beschreven. Lange tijd was een aantasting met TVX in tulp een goed beheersbaar probleem. In de praktijk namen de problemen met dit virus toe. Dit was aanleiding om vanaf 2018 cultivars waarbij het virus te velde visueel niet of onvoldoende zichtbaar is, te gaan toetsen op TVX. Waar het ook veel voorkomende Tulpenbrekings- virus (TBV) via bladluizen wordt overgebracht die goed zijn te bestrijden, is TVX lastiger aan te pak- ken. Een belangrijke route is de verspreiding tijdens de bewaring door tulpengalmijt. Door tijdens het groeiseizoen een gewasbehandeling uit te voeren met Movento is de galmijtpopulatie flink te redu- ceren. Voor de nabije toekomst kan een biologische bestrijding een optie zijn. Vorig jaar ontdekte

PPO-onderzoekster Ada Leman een galmug die de larven van de galmijt doodt. Verder is onderzocht of een warmtebehandeling een alternatief kan zijn. Uitkomst? Controlled Atmosphere Temperature Treatment (CATT) blijkt effectief tegen galmijt. Naast galmijt is er nog een andere route waarop TVX is over te brengen: via de grond. Er zijn geen vectoren bekend die het virus overbrengen van de ene naar de andere plant. Waardplanten voor TVX die inmiddels bekend zijn: de bolgewassen tulp en lelie, de groenbemester Japanse haver en de on- kruiden melganzenvoet, muur en herderstasje. Uit het PPS-project ‘Op weg naar virusvrij en afzetge- richt telen’ is gebleken dat het virus minstens acht maanden in de grond kan overleven. In het PPS-project Bollenrevolutie 4.0 wordt een ziekzoekrobot getest die in staat is om tulpen die zijn besmet met TBV of TVX te detecteren.

2 TVX

3 Stengelaaltje

Niet zozeer de oppervlakte maakt een aantasting door stengelaaltje tot een van de grote problemen, maar vooral de ingrijpende gevolgen. Jaarlijks keurt de BKD meestal niet meer dan enkele tientallen hectaren tulpen af vanwege stengelaaltje. De re- gelgeving voor de aanpak van een besmetting is te vinden op www.bkd.eu. Als de aantasting heel licht is en er bij een droge visuele keuring na de oogst geen aantasting te vinden is, mag het leverbaar worden verhandeld voor de droogverkoop en mag het plantgoed op het eigen bedrijf weer worden opgeplant. Als de besmetting zwaarder is, wordt de partij vernietigd, inclusief belending. Decennialang was het advies om besmette grond te ontsmetten met een chemisch grondontsmet- tingsmiddel. Dat kan al enkele jaren niet meer. Een inmiddels algemeen toegepast alternatief is inunda- tie. Een belangrijke voorwaarde voor het slagen van

23 oktober 2020 Ten slotte is enkele jaren geleden het middel Velum Prime toegelaten, dat volgens de producent een goede bestrijding van het stengelaaltje geeft. Verder is onderzoek uitgevoerd naar een warme- luchtbehandeling. Daaruit bleek dat er wel sprake is van doding van aaltjes, maar niet voldoende om het effectief te bestrijden. Ook een warmwaterbe- handeling werkt onvoldoende goed. deze behandeling is wel dat de periode waarin het land onder water staat, voldoende lang is. Afhanke- lijk van de tijd van het jaar is dat minimaal twaalf tot veertien weken. Onderzoek met perspectief vond plaats in het project BRIzonder, waarbij inundatie is gecombineerd met bodem resetten. Op basis van de eerste resultaten lijkt het erop dat door deze combinatie de behandeltijd van de inundatie sterk kan worden ingekort.



23 oktober 2020